ŞANGHAY İŞBİRLİĞİ ÖRGÜTÜ
Çin Halk Cumhuriyeti ve Rusya Federasyonu’nun yön verdiği Şanghay İşbirliği Örgütü, Soğuk Savaşın bitmesiyle birlikte dünyada kalan tek süper güç ABD’nin hegemonyasının kırılması ve “çok kutuplu dünya” yaratma arayışı sonucunda ortaya çıkmıştır. Şanghay İşbirliği Örgütü ilk olarak 1996 yılında Çin Halk Cumhuriyeti, Rusya Federasyonu, Kırgızistan, Tacikistan ve Kazakistan üye ülkeleri tarafından “Şanghay Beşlisi” olarak bilinirken, 2001 yılında Özbekistan’ın da katılımıyla artık adı “Şanghay İşbirliği Örgütü” olmuştur. Örgütün ilk olarak amaçları üye ülkeler arası güvenin arttırılması, sınır bölgelerinin silahsızlandırılması ve bölgesel işbirliğinin teşvik edilmesi iken daha sonra terörizm, ayrılıkçılık ve köktencilikten kaynaklanan tehditlerle mücadele, ekonomi, ticaret ve kültürel alanda işbirliği konuları da faaliyet alanı içerisine girmiştir. Bunların yanı sıra Afganistan, Moğolistan, İran, Hindistan, Pakistan, Belarus gözlemci üye; Azerbaycan, Ermenistan, Sri Lanka, Kamboçya, Nepal ve Türkiye de örgütün diyalog ortaklarıdır. Peki nedir bu diyalog ortaklığı statüsü?
Diyalog Ortaklığı Statüsü, 2008 Duşanbe Zirvesinde, örgütle irtibat kurmak isteyen ve gözlemci konumunda olmayan üçüncü ülke ve uluslararası kuruluşlarla ilişkilerin kurumsal bir çerçeveye oturtulması amacı ile ihdas edilmiştir. Aynı zamanda üçüncü ülkelerin örgütle bazı alanlarda sınırlı işbirliği yapmalarına da olanak sağlamaktadır. Türkiye ise bu statüye 6-7 Haziran 2012 tarihlerinde Pekin’de düzenlenen Şanghay İşbirliği Örgütü Devlet Başkanları Zirvesinde oybirliğiyle kabul edilmiştir. Ülkemizin bu statüsüne ilişkin Mutabakat Belgesi 26 Nisan 2013 de imzalanmış olup, onay süreci de devam etmektedir.
14 Haziran 2001-Şanghay, 7 Haziran 2002-St. Petersburg, 29 Mayıs 2003-Moskova, 17 Haziran 2004-Taşkent, 5 Temmuz 2005-Astana, 15 Haziran 2006-Şanghay, 16 Ağustos 2007-Bişkek, 28 Ağustos 2008-Duşanbe, 16 Haziran 2009-Yekaterinburg, 11 Haziran 2010-Taşkent Zirvesi, 15 Haziran 2011-Astana, 7 Haziran 2012-Pekin, 13 Eylül 2013-Bişkek, 12 Eylül 2014-Duşanbe , 10 Temmuz 2015-Ufa, 9 Haziran 2017-Astana, 17 Eylül 2021-Duşanbe ve 3-4 Temmuz 2024-Astana tarihlerinden de anlayacağımız gibi neredeyse her yıl zirve düzenlenmiştir.
14 Haziran 2001 tarihinde Şanghay’da düzenlenen Devlet Başkanları Zirve toplantısında, Özbekistan’ın “Şanghay Beşlisi’ne katılımına ilişkin bir Ortak Deklarasyon kabul edilmiş ve 6 ülke tarafından imzalanan “Şanghay İşbirliği Teşkilatı’nın Kurulmasına Dair Deklarasyon” ile teşkilat resmen hayata geçirilmiştir. Söz konusu toplantıda ayrıca, “Terörizm, Ayrılıkçılık ve Köktencilikle Mücadele Hakkında Şanghay Sözleşmesi” imzalanmıştır.
7 Haziran 2002 tarihinde St. Petersburg’da düzenlenen Şanghay İşbirliği Örgütü Devlet Başkanları Zirvesi’nde imzalanan Şanghay İşbirliği Örgütü Şartı’nda Teşkilatın amacı, ilkeleri, yapısı, faaliyetleri, işbirliği alanları ve dış ilişkileri gibi hususlar ortaya konmuştur.
8-9 Haziran 2017 tarihinde Astana’da gerçekleştirilen Şanghay İşbirliği Örgütü Devlet Başkanları Zirvesi’nde, üyelik süreçleri 2015 Ufa Zirvesi’nde resmen başlamış olan Pakistan ve Hindistan, tam üyeliğe kabul edilmiştir.
17 Eylül 2021 tarihinde Duşanbe’de düzenlenen Şanghay İşbirliği Örgütü Liderler Zirvesi’nde, İran dokuzuncu üye olarak ilan edilmiş; Suudi Arabistan, Mısır ve Katar’a diyalog ortağı statüsü verilmiştir. Duşanbe Zirvesi’nin sonunda ‘Şanghay İşbirliği Örgütü Dönem Başkanlığı Tacikistan’dan Özbekistan’a geçmiştir.
Son olarak 3-4 Temmuz 2024 tarihinde Astana’da düzenlenen zirve, uluslararası siyasi dinamikler açısından önemli tartışmalara sahne oldu. Rusya ve Çin, ABD’nin etkisine karşı dayanışma mesajları verdi. Hindistan’ın stratejik rolü öne çıktı. Zirvede terörizmle mücadele ve güvenlik işbirliği üzerinde duruldu ve Asya-Pasifik bölgesindeki jeopolitik gerginlikler de ele alındı.
Sonuç olarak Şanghay İşbirliği Örgütü, “çok kutuplu dünya” düzeni oluşturmak için bölgesel güvenlik ve işbirliği açısından gün geçtikçe önem kazanmaktadır. Buradaki temel amaç üye ülkeler arasındaki dayanışma gücünü arttırmak ve tehditlere karşı birliğin sağlanması olmuştur. Başlarda kısıtlı olan konularını genişleterek terörizm, tehditlerle mücadele ve ekonomi gibi bir çok güncel olayı kapsama alanına almıştır. Neredeyse her yıl düzenlenen zirvelerinde ise konularında bölge dışına çıkan Şanghay İşbirliği Örgütü, sadece üye ülkelerin bölgelerinde değil küresel anlamda da önem taşıyacaktır.
KAYNAKLAR;
ALEYNA TANCAN
BÖLGESEL ANALİZ TOPLULUĞU
SİYASET BİLİMİ VE ULUSLARARASI İLİŞKİLER
MUĞLA SITKI KOÇMAN ÜNİVERSİTESİ
Yorumlar
Yorum Gönder