Dünya geliştikçe bazı azınlık halklar yer yüzünden silinmeye başlar. Bunlardan bazıları kendi halklarının gelenek ve göreneklerini koruyup, bir sonraki nesile aktarmaya çalışırlar. Bunların sayesinde o halkın köklü sırları ve faydalı izleri aktarılır. Bunlardan biri de Tofalar. Tofa Türkleri, 45-53 kuzey enlemlerinde ve 98 doğu boylamında Rusya Federasyonu’nun İrkutsk Oblastında Nijneudinsk rayonuna bağlı Alıgcer, Nerha (Tof. Nirsa) ve Yukarı Gutara köylerinde toplu olarak yaşamaktadırlar. Anılan köylerin dışında Nijneudinsk rayonu ile Şumskiy (Uda II) ve Voznesenskiy köylerinde de dağınık olarak yaşadıkları tespit edilmiştir. Bölge Doğu Sayan Dağları ile çevrilidir.Tofa Türkleri ile ilgili ilk bilgiler 18. Asrın sonlarına kadar uzanır. Tofalar 1930 yılına kadar ‘Karagaslar ‘olarak anılmışlardır. Bu tarihten itibaren Sovyet idaresince kendilerine ‘Tofa/Tofalar’ biçiminde yeni bir etnik ad verilmiştir. Tofaların kendi adlandırmaları ise To’fa, Tu’fa ve Tı’fa biçiminde kaydedilmiştir. Etnonim olarak Tofa, MS 4-6. Asırlar arasında Kuzeybatı Çin’de hüküm süren To-pa (Tabgaç) Devleti’nin adıyla ilişkilidir. Öyledir ki bir doğa bilimci olan Peter S.Pallas, Tofa Türklerini 1788’de yazdığı ‘Puteşestvie Po Razliçnim Mestam Rossiyskogo Gosudarstva’ adlı eseriyle ‘Karagas Tatarları’ olarak bilimsel literatüre kazandırmıştır. Tofa Türklerinin kökeni hakkında ilgi çekici bir açıklama ise Eberhard’a aittir. Eberhard; Tofaların , Orhun Abidelerinde isimleri geçen tabgaclar olduğunu iddia eder. Ekim Devrimine (Rusya’da yaşanan 1917 bu devrim [Bolşevik devrimi] amacı yüzyıllardır çarlık sistemi ile yönetilen Rusya’da monarşik sistemi kaldırmak ve ülkeyi sosyalist düşüncenin temel ilkeleri ile yönetmektir. Dolayısıyla devrim, ülkede toplumsal, siyasi ve ekonomik açılardan köklü değişimleri de beraberinde getirir. Bu değişimlerin temel amacı Rus halkının pek çok açıdan daha özgür ve refah içinde yaşayabilmesidir.) kadar Tofalar, Karagas şeklinde adlandırılmıştır ki, Karagas Tofa soylarından birinin adıdır. Etnik köken bakımından Tofaların Türkleşmiş Samoyedler olduğu düşünülmektedir. Ekim Devrimi’nden önce Kaş, Sarığ-Kaş, Çoğdu, Kara Çoğdu ve Çeptey olmak üzere beş boy hâlinde yaşayan Tofa Türkleri geleneksel konargöçer yaşam tarzına sahiplerdi.1927 yılında yerleşik düzene geçirilmişler, ardından yaşadıkları bölgeye de ‘Tofalariya’ adı verilmiştir. Geçim kaynakları avcılık ve geyik besleyiciliğidir. Balık, samur, sincap, kızıl geyik ve dağ keçisi başlıca av hayvanlarıdır. Bunun dışında yerleşik düzene geçmeden önce toplayıcılık da temel geçim kaynağı olarak göze çarpar. Dağ kekiği ve zambak öne çıkan toplama bitkileridir. Aynı zamanda demircilik, kerestecilik ve deri işleriyle de ugraşmaktadırlar. Sözlü edebiyat ürünlerinde Tofaların inanç sistemi Burkancılık ve Şamanizm iç içedir. Çarlık Rusyası’ndan itibaren başlayan misyonerlik faaliyetleri ve Sovyet döneminde Şamanizmin yasaklanmasıyla Tofa Türklerinin geleneksel dinî inanışı önemli ölçüde zedelenmiştir. Zamanla çeşitli Asya İmparatorluklarının içinde bulunmuşlardır. XVII asırda ise Moskova Devletinin içine kabul edilmişlerdir ve Rus imparatorluğunun Çin sınırında yaşamışlardır. Tofaların yaşamında Rusların etkisi her zaman baskın olmuştur. Bu nedenle de XIX asırda onlarca Tofalar Hristiyan dinini kabul etmişlerdir. Bugün Tofalar ve Karagas diye anılan bu Türk topluluğu kendini Tuva,Tuba, Tofa diye adlandırmaktadır.Tofaların Ruslarla karşılaşması 17. Yüzyılda 1648 yılında Rus Kazakları tarafından Uda kalesinin inşası ile gerçekleşmiş ve böylece bu bölgede yaşayan diğer halklarla birlikte Rus devletine bağlanmışlar ve yasak denilen vergileri ödemeye mecbur edilmişlerdir. 1920’li yıllarda bu topraklar Sovyetler Birliği içinde kalmıştır. 2010 nüfus sayımına göre Rusya Federasyonu’ndaki toplam nüfusları sadece 762’dir.
Tofa Türkçesi
Tofa Türkçesi, Türk lehçelerinin sınıflandırılmasında Uygur-Oğuz grubunun Uygur-Tukyu alt grubunda ele alınmıştır.Tuva Özerk Cumhuriyeti’ndeki Tuvalar, Moğolistan’ın Kuzeybatı bölgesinde yer alan Tsengel Tuvaları yanında Duhalar ve Doğu Türkistan’daki Cungarya Tuvaları (Monçak veya Kök Monçak) ile hem etnik hem de dil açısından yakın akrabalık ilişkisi içindedir.Tofaların dili uzun süre Tuvacanın bir ağzı sayılmıştır. Ve bu dil Orta Moğolca ve daha sonra Buryatçanın etkisini de ortaya koymaktadır.Tüm bu halkların dillerinin Sibirya’da konuşulan Türk dil ve lehçelerinin Sayan alt grubunu teşkil ettiği kabul edilir. Tofa Türkçesi üzerine çalışan ilk Türkolog N.P.Dırenkova’dır. Daha sonra V.İ.Rassadin Tofa Türkçesini her yönden tasvir eden çalışmalar yapmıştır. Onun 1976 yılında yayımlanmış olan “Tofa Dili Grameri” Tofa Türkçesinin araştırılmasında temel eserdir. Dilin çeşitli özelliklerinin kodlandığı bir yazı dilinin bulunmayışı dilde çok biçimliliğin hâkim olmasına yol açmıştır. Ve Tofa Türkçesi günümüzde yaklaşık 30-40 kişinin akıcı biçimde konuştuğu bir dildir. Türklük bilimi araştırmalarında son zamanlara kadar Karagas Türkçesi olarak bilinen Tofa Türkçesi tarihî süreçte hiçbir zaman yazı dili olamamış, yüzyıllar boyu sözlü edebiyat geleneği ile varlığını korumuştur. Sovyetler Birliği döneminde Rusçanın baskısı altına kalan Tofa Türkçesi büyük zarar görmüştür. 2000’li yıllardan sonra ‘Tehlikedeki Diller Listesi’nde yerini alan Tofa Türkçesi “neredeyse ölü” diller grubuna dâhil edilecek duruma gelmiştir. Dil hayatiyeti bağlamında böylesine zor bir süreç yaşayan Tofa Türkçesinin ünlü sisteminin, gırtlaksı ünlülerin varlığı ile Genel Türkçeden ayrıldığı gözlemlenmektedir. Tofa Türklerinin folkloruna dair bilgi sahibi olunabilmesi adına birkaç bilmeceleri aşağıdadır :
- Ça en bora donnığ , Qı’hin aq donnığ? (Yazın bora kürklü, kışın ak kürklü)
- Qandığ nşqa qar çı’pşınbas? (Hangi ağaca kar yapışmaz)
- On i’hi a’halışqı sıbırşıp, bir birsin çe’tip şıdavn? (On iki kardeş birbirinin peşine düşmüş ama biri diğerini yakalayamamış)
- U’hup çoruda tıylr, Çerge tü’şkećik çer qazar? (Uçarken vızıldar yere inince yeri kazar)
- Toq-toq dep toyar.Toyarda ba’hi rır.Torbası hırnı aştr? (Tak tak diye vurur, vurunca başı ağrır, vurmasa karnı acıkır)
KAYNAKÇA
https://jasstudies.com/?mod=makale_tr_ozet&makale_id=28983
https://bilimdili.com/arkeotarih/tarih-tarih/unutulan-turkler-6-karagas-tofa-turkleri/
https://kiriminsesigazetesi.com/tofa-turkleri/
https://dergipark.org.tr/tr/pub/tdd/issue/29413/315008
ALEYNA TANCAN
BÖLGESEL ANALİZ TOPLULUĞU
SİYASET BİLİMİ VE ULUSLARARASI İLİŞKİLER
MUĞLA SITKI KOÇMAN ÜNİVERSİTESİ
Yorumlar
Yorum Gönder