CUMHURBAŞKANI REİSİ'NİN ÖLÜMÜ VE SONRASI YAŞANANLARIN ANALİZİ
İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi (ابراهیم رئیسی)
ve beraberinde yanında bulunan İran Dışİşleri Bakanı Hüseyin Emir Abdullahiyan
(حسین امیرعبداللهیان),
Doğu Azerbaycan Valisi Malik Rahmeti (ملک رحمتی) ve Tebriz Cuma İmamı Seyyid Muhammed Ali
Âl-i Haşim (محمد علی آل هاشم)
Azerbaycan’da gerçekleşecek olan Kız Kalesi ve Hüdaferin barajlarının açılışı
için Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ve diğer kabine mensupları ile bir
araya gelmişlerdi. İran ve Azerbaycan’ın arası ilişkilerin globalde kötü olduğu
bölgede konuşulurken açılış sanılanın aksine gayet sıcak ve iç açıcı geçmişti.
İki liderin verdiği sıcak mesajlar çevrede yeni bir dönemin başladığına işaret
olabilirdi. Gerçekleşen açılış sonrasında Cumhurbaşkanı Reisi ve beraberindeki
devlet erkânı üç helikopterli bir konvoy ile alandan ayrıldı sonrasında
beklenen Reisinin Tahran’a ulaşması ve her şeyin normal bir şekilde devam
etmesiydi fakat durum hiç öyle olmadı.
Açılış noktasından helikopter ile ayrılan
heyet her an radarlar ile takip ediliyordu ama bir müddet sonra içinde heyetin
bulunduğu helikopterler radardan kaybolmuştu ve sinyal alınamıyordu. Sürecin
takipçisi İranlı yetkililer büyük bir şok durumu karşısında kalmışlardı zira
İçinde Cumhurbaşkanlarının bulunduğu helikopter konvoyundan ses seda yoktu.
Saatler sonra İranlı yetkililerden helikopterin artan hava muhalefetinden
dolayı sert iniş yaptığını ve olayın kontrol altına alınmaya çalışıldığını dair
açıklamalar geldi ama bu süreç boyunca ortaya çıkacak olan bir çok yalan haber
ve dezenformasyonlardan sadece biriydi zira ilerleyen saatlerde hem İran
Medyasından hemde yetkililerden birbiriyle çelişen, kafa karıştırıcı bir çok
haber kamuoyuna lanse edilmeye başlamıştı ve yapılan her açıklama bir müddet
sonra geri çekiliyor sanki hiç söylenmemiş gibi davranılıyordu. Örneğin IRNA
(Islamic Republic New Agency) olay günü heyetin hava şartlarından dolayı
zorunlu iniş yaptığını ve Tebriz üzerinden karayolu ile yola devam ettiklerinin
haberini vermişti ama sonraki süreçte Tebriz üzerinde bir konvoya
rastlanmamıştı ve haberin yalan olduğu anlaşılması üzerine haber geri
çekilmişti.
Olayalar ciddiye binmeye başlayınca İran
İçİşleri Bakanı Ahmed Vahidi yaptığı açıklamada Cumhurbaşkanı Reisi ve
yanındaki heyetten haber alınamadığını kurtarma ekiplerinin olay yerine doğru
harekete geçmeye başladığını ancak ekiplerin bölgede hava şartları dolayısıyla
uzun sürecek bir çalışmayla karşı karşıya olacağını söyleyerek yaklaşık 14
saatlik bir çalışmanın sinyallerini halka vermiş oldu.
Öncelikle sürecin devamını analiz etmek açısından Merhum
Cumhurbaşkanını tanımakla başlayalım ;
İRAN CUMHURBAŞKANI İBRAHİM REİSİ KİMDİR ?
Hukukçu din adamı kimliğiyle bilinen Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi, 14 Aralık 1960'ta İran'ın Meşhed kentinde doğdu. Reisi, 1979'daki devrimin ardından kariyerine 1981'de Kereç Savcısı olarak başladı. Görevinde hızla yükselen Reisi, kısa sürede henüz 25 yaşındayken Tahran Başsavcı Vekilliği makamına oturdu. Reisi, İran devrim lideri Humeyni'nin talimatıyla 1988'de hapisteki rejim muhaliflerinin idam kararını veren 4 kişilik komitede yer aldı. Humeyni'nin ölümü sonrası Ali Hamaney döneminde devlet makamlarında hızla yükselen Reisi, 1989-1994 yıllarında Tahran Başsavcılığı görevinde bulundu. 1994 yılında Devlet Denetleme Kurumu Başkanlığına atanan Reisi, 10 yıl boyunca bu görevde kaldı.
Reisi, 2004'te Yargı Erki Başkanı Birinci Yardımcılığı görevine atandı. 2014 yılında İran Genel Başsavcılığına atanan Reisi, 2016'da yine Hamaney tarafından Meşhed kentindeki İmam Rıza Türbe ve Külliyesi Vakfı Başkanlığı'na getirildi. Ülkede 19 Mayıs 2017'de yapılan cumhurbaşkanlığı seçimlerinde de aday olan Reisi, o dönemdeki Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani'ye karşı seçimleri kaybetti. Reisi, kendisinden önceki Yargı Erki Başkanı Ayetullah Amuli Sadık Laricani'nin Hamaney tarafından görevden alınarak Düzenin Maslahatını Teşhis Konseyi Başkanlığına atanmasının ardından Mart 2019'da boşalan Yargı Erki Başkanlığı'na getirildi. İran'da 18 Haziran 2021'de gerçekleştirilen seçimde Reisi, oyların yüzde 62'sini alarak açık ara farkla kazanıp ülkenin 8. Cumhurbaşkanı oldu. Reisi'nin cumhurbaşkanlığı döneminde özellikle komşularla ilişkilere öncelik veren dış politika izlendi.
GECEYE DOĞRU YAŞANAN SÜREÇ
Süreç boyunca gerçekleşen arama ve
kurtarma çalışmaları süratle geçmeye başlamıştı ama hâlâ Reisi ve yanındaki
devlet erkânından herhangi bir iz bulunamıyordu. Geçen sürede hava şartlarının
bir hayli zorlaşması ve havanın kararması kurtarma ekiplerini oldukça zorlamaya
başlamıştı ve maalesef durum bu haldeyken hayatta kalma süreside git gide
azalıyordu. Kurtarma çalışmaları devam ederken Iran Devrim Lideri Seyyed Ali Hosseini Khamenei (سید علی حسینی خامنهای)
halkı dua etmeye davet etmeye çağırmıştı ve insanlar canla başla dua etmeye
başlamışlardı. Süreçte İslam rejimine karşı olan gruplar sosyal medya platformu
X’te (Twitter) Cumhurbaşkanı Reisi ve beraberindeki heyet için aleyhte binlerce
açıklamalar yapmaktaydılar ve sayıları bir hayli fazlaydı.
Saatlerle mücadele etmeye başlayan
İran Devleti Türkiye'den gece görüşlü arama kurtarma helikopteri talep etmesi
üzerine Türk yetkililer hava şartlarından dolayı gönderilecek helikopterin uçuş
gerçekleştirememe ihtimali nedeniyle İran tarafına Akıncı İHA ile arama ve
tespit yapılabileceğini bildirdirdi ardına İran'ın teklifi kabul etmesi üzerine Türkiye saatiyle 23.30
sularında 1 adet Akıncı İHA yaklaşık 1 saat sonra kaza bölgesine ulaşarak
enkazı aramaya başladı.
Akıncı İHA’nın bölgede yaptı incelemeler AA
(Anadolu Ajansı) tarafında bizzat canlı bir şekilde yayınlanıyordu. İlerleyen
süreçte 2 saat içerisinde oldukça geniş bir alanı tarayan Akıncı İHA, 02.30 sularında helikopterle görsel temas kurarak
enkazın yerini tespit etmişti ve enkazın koordinatları İranlı makamlarla
süratle paylaşıldı. Uçuşu toplam 7 saatten uzun süren Akıncı İHA sabah 06.45’te Türkiye
hava sahasına geri dönerken Van gölü üzerinde ay ve yıldız çizmiş ve belkide
onu ortaya çıkaran Türk milletine bir teşekkür etmişti. Sabaha karşı Akıncı İHA’nın verdiği
konuma doğru ilerleyen ekipler, helikopterin enkazıyla karşılaştı ama artık
umutlar tükenmişti zira enkazda kurtulan kimsenin olmadığı görülmüştü ve artık
İran için çok farklı bir süreç başlamıştı.
Yaşananlar bir şok etkisi yaratsada
ilerlemesi gereken bir bürokrasi vardı ve bunun üzerine Merhum Cumhurbaşkanı
İbrahim Reisi yerine Anayasanın 131. Maddesi gereğince Cumhurbaşkanı Birinci
Yardımcısı Muhammed Muhbir ve Merhum Dışişleri Bakanı Hüseyin Emir Abdullahiyan
yerine ise Dışişleri Bakan Yardımcısı Ali Bakıri Keni vekâleten geçmişti ve İran Anayasa gereği, 50
gün sonra gerçekleştirmesi gereken zorlu bir seçim sürecine doğru yol almış
oldu.
İran hükümeti için Reisi'nin cenaze töreni duygu yüklü olmanın yanı sıra
devamlılık sinyalleri göndermek için de bir fırsat olarak değerlendirilecekti
çünkü dünyanın gözü İran üzerindeydi ve belkide cumhurbaşkanın ölümü,
muhafazakar ve sertlik yanlısı siyasetçilerin artık hem seçilmiş hem de
seçilmemiş tüm iktidar organlarına hakim olduğu bir sistemin sınırlarını test
edebilirdi.
Adı Seyyed Ali Hosseini Khamenei’den sonra Devrim Liderliği ile anılan
İbrahim Reisi İran için gerçekten önemli bir figürdü ve bu yaşananlar her şeyi
altüst etmişti. Kendisinin bu makama gelmesi için birçok seçim çalışması
gerçekleştirildi ve devlet içinde yıllardan beri tecrübe kazanması sağlanmıştı.
Bugün bütün bu yapılan yatırım bu kazayla boşa çıkmış oldu.
Yaşanan olaya bir sabotaj girişi olarak bakanlar bulunsada bazı
kesimlerce bunun sebebinin sadece hava muhalefeti olduğu şiddetle vurgulanıyor
ama söz konusu kişinin bir cumhurbaşkanı olması ve hava muhalefetinin daha
önceden tespit edilebileceği düşünülünce olayı bu kadar basit yorumlamak
imkansız ve yetersiz görünüyor.
Sonuç olarak daha kesin bir dille anlatılmak
gerekirse bu olay İran iç dinamiklerini bir hayli zedelemiş olacak ki adı daha
öncede Cumhurbaşkanlığı ile anılan kişilerin henüz olay tazeyken ortaya
çıkmaları insanalarda kafa karışıklığına sebebiyet veremeye başlamış ve belkide
iç kesimde yaşanacak çatışmalara yol açmış oldu.
KAYNAKÇA;
https://www.iramcenter.org/reisinin-olumu-ve-sonrasinda-yasananlar-2490
https://tr.euronews.com/2024/05/20/iran-cumhurbaskani-reisinin-olumunun-ardindan-dunyadan-tepkiler
https://www.bbc.com/turkce/articles/c6ppr7gzp2vo.amp
https://www.irna.ir/news/85485397/جزئیات-سانحه-بالگرد-رئیس-جمهور-تشریح-شد-در-هنگام-پرواز-هوا-صاف
https://www.mehrnews.com/news/6115117/جزئیات-سانحه-بالگرد-رییس-جمهور
EMİRHAN YILMAZ
BÖLGESEL ANALİZ TOPLULUĞU
SİYASET BİLİMİ VE ULUSLARARASI İLİŞKİLER
MUĞLA SITKI KOÇMAN ÜNİVERSİTESİ
Yorumlar
Yorum Gönder