GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE RUSYA - ÇEÇENİSTAN İLİŞKİLERİ
Birçok farklı etnik kimliğin yaşadığı Çeçenistan, Kuzey
Kafkasya’da yer almaktadır Sovyet yönetiminde Çeçenistan ve İnguşetya
birleştirilerek Çeçen-İnguş Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kuruldu. Çeçen-İnguş
Rusya’ya bağlı 1.5 milyon nüfuslu özerk bir cumhuriyettir. Kafkasya’nın önemli
bölgelerinden biri olan Çeçenistan’da
uzun yıllardan beri Rusya hakimiyet kurmak istemiştir ve bu bölgede
kolonizasyon politikaları uygulamıştır. Çeçen ve Rusların mücadelesi Rusların
stratejik olarak gördükleri Kuzey Kafkasya topraklarına hakim olmak istemesiyle
başlayıp günümüze kadar devam etmiştir. Uzun yıllar Moskova yönetimi altında
yaşayan Çeçenler Stalin döneminde ağır acılar yaşadılar.
Çeçenistan’ı Rusya için vazgeçilmez kılan
faktörler:
Zengin doğal kaynaklarıyla enerji hatlarının güzergahı üzerinde
yer alan Çeçenya Cumhuriyeti yer altı kaynakları açısından zengindir. Petrol ve
yer altı gazları hemen hemen her yerde bulunabilir. Çeçenya eski Sovyetler
Birliği’nin en eski ve en büyük petrol bölgelerinden biridir. Bu bakımdan
petrol endüstrisi gelişmiştir. Rusya’nın Kafkasya petrol rezervlerinin %34’ü
Çeçenya ve İnguş Cumhuriyeti’nde bulunmaktadır. Maden suyu kaynakları ve yapı
malzemeleri (kireçtaşı, marn, alçıtaşı, kuvars kumu, kil) de bol miktarda
bulunur. Dolayısıyla bu bölge Rusya açısından hem jeo-stratejik hem de
jeo-ekonomik açıdan büyük önem taşıyor. Bu nedenlerle Rusya, Kuzey Kafkasya’yı
elinde tutmak istiyor . Bu yüzden yüzyıllardır Kuzey Kafkasya’daki jeopolitik
konumunu bugün terk etmemiş, hatta derinleştirmiştir. Rusya’nın Kuzey Kafkasya
politikasında Çeçenya örneği birçok önemli unsuru ortaya çıkardı.
1994 ve 1996 yıllarındaki Ruslar tarafından başlatılan iki
farklı büyük savaş Çeçenistan-Rusya ilişkilerinde büyük öneme sahiptir.
I. Rus- Çeçen Savaşı
Tarihte Çeçenlerin
Ruslara karşı ilk büyük mücadelesi 18.yyın sonlarında yaşamış olan Şeyh
Mansur’a kadar gitmektedir. Ancak Rusların Çeçenler gibi Kafkas halklarıyla
asıl mücadelesi 1763-1864 yılları arasında tam 101 yıl süren savaşta olmuştu .Bu
savaşta Kafkas kartalı olarak bilinen Şeyh Şamil Ruslara büyük yenilgiler
tattırdı. Ancak tüm başarılarına rağmen Kafkas halklarının insan ve silah
kaynakları sınırlıydı. Rusların ise tam aksine büyük nüfusu ve yeterli silah
sanayileri vardı. Savaş sona erdirdiğinde
Kuzey Kafkasya tamamen Rus kontrolüne girdi. 1917’de Çeçenleri ve diğer
Kafkas halklarını yıllardır hakimiyeti
altında tutan Rus imparatorluğu Lenin’in öncülüğünü yaptığı Bolşevik
ihtilaliyle tarihten silindi .Ancak Çeçenler bu sefer SSCB’nin bir parçası
olmaktan kurtulamadılar. Sovyetler döneminde II. Dünya Savaşı’nda Alman
orduları 1942 yılında Kafkaslara kadar ilerlediler.1945’te ise Almanları mağlup
eden Sovyetler Birliği ve lideri Stalin gözünü Almanlarla işbirliği yaptığını
iddia ettiği Azınlıklara dikti. Bu doğrultuda Kuzey Osetya’da yaşayan Çeçenler
de dahil 400 bin Çeçen ile 90 bin İnguş Sibirya’ya sürüldü. Bu sürgün oldukça
kötü koşullar altında gerçekleşmiştir. Rusya’nın sürgün planı Kuzey Kafkasya’da
kontrolün güvence altına alınmasında stratejik bir öneme sahiptir .Ancak yıllar
sonra geri dönmelerine izin verildi .Daha sonra Stalin’in 1953’te ölmesi ve
yerine gelen Nikita Kruşçev’in iktidarıyla beraber Çeçenlere karşı biraz
yumuşama oldu. Sovyetler Birliği 1991 yılında dağıldı. Bu olay birçok bağımsız
devletin ortaya çıkmasına neden oldu .Yeni kurulan Rusya Federasyonu Sovyetler Birliği’nin
en büyük mirasçısı oldu. Bu yüzden Sovyetler’den kalan etnik kaynaklı
sorunlarla uğraşmakta Rusya’ya düşüyordu .Nitekim Sovyetler Birliği onlarca
farklı milletten oluşuyordu. Bu milletlerin içerisinde Rusları en çok
uğraştıracak millet ise Çeçenler olacaktı. Zaten Sovyetler Birliği’nin
dağılmasına kısa bir süre kala birçok yerde devlet otoritesi neredeyse tamamen
yok olmuştu. Sovyetler Birliği çözülmeye doğru giderken Ekim 1991’de merkezi
otoritenin karşı çıkmasına rağmen Çeçenistan’da seçim yapıldı. Dudayev başkan
seçildi ve seçilmesinden 4 gün sonra bağımsız Çeçen Cumhuriyeti ilan etti. Boris
Yeltsin buna karşılık bölgede olağanüstü hal ilan etti. Yeltsin hiç ummadığı
bir duvara çarptı. Çeçen halkı silahlanıp sokağa döküldü. Başkent Grozni dev
bir cephaneye döndü. Öte yandan bu küçük ülkenin asıl gücünü oluşturan ulusal
muhafız ordusu komutanı Yamadayev tek
amacının Cumhuriyeti korumak olduğunu söylemişti. Yeltsin’in aldığı olağanüstü hal kararı Rus Parlamentosu
tarafından reddedildi. Parlamento sorunun savaşla değil görüşmelerle
çözülmesini istedi. Tarihinde ilk defa devlet başkanının aldığı bir karar
reddedildi .Gorbaçov bu defa Yeltsin’i sertlikle suçladı . Yeltsin’in bütün
otoritesi sarsılmıştı. Yeltsin olayların tüm Kafkasya’ya yayılmasından ve Rusya
Federasyonu’nun dağılmasından korkmuştu. Dudayev seçimleri ezici bir halk
desteği ile kazanmıştı .Ancak bütün Çeçenler Dudayev’i desteklemiyordu. Muhalifler
bu doğrultuda 7 Mart 1992 ve Aralık 1993’te olmak üzere Dudayev’i devirmek
amacıyla iki kez başarısız darbe girişiminde bulundu.1994’te ise Dudayev’i
destekleyenlerle muhalifler arasında çatışmalar başladı. Bu arada Dudayev
bağımsızlıktan yana Çeçen milliyetçisi olduğu için Rusya muhaliflere silah ve
para desteği sağlıyordu. Ayrıca Rus ordusu Dudayev’i zor durumda bırakmak
amacıyla Çeçenistan’ı havadan ve karadan ablukaya alıp bölgeye yapılan bütün
sivil uçuşları durdurdu. Ancak muhalifler başarılı olamayınca Rusya direk kendi
birliklerini Çeçenistan’a yollayarak Dudayev’i ve bağımsızlık yanlılarını
ortadan kaldırmaya karar verdi. Rus hava kuvvetleri 1 Aralık 1994’ten itibaren
Çeçenistan’ı bombalamaya başladı.11 Aralık 1994’te ise Rusya tarihinin en büyük
düşürücü savaşlarından birine sürüklendi . Rusya Savunma Bakanı , Dudayev ile
güç kullanımından kaçınma konusunda anlaşmasına rağmen Rus askerleri
Çeçenistan’a girmeye başladı .Rusya Savunma Bakanı aynı zamanda Dudayev’i tek
bir hava indirme alayıyla birkaç saat içerisinde düşüreceğini iddia ediyordu. Savunma
Bakanı’nın bir alay askerle birkaç saatte yapmayı planladığı işi on binlerce
Rus askeri yıllarca yapamayacaktı.11 Aralık 1994’te Rus kuvvetleri devlet
başkanı Yeltsin’in emriyle kuzey, batı ve doğudan olmak üzere üç koldan saldırı
başlattılar. Ayrıca hızlanan hava harekatlarıyla Çeçenlere ait tüm sivil ve
askeri uçaklar yok edildi. Dağıstan ve İnguşetya’dan taarruza geçen Rus kolları
yapılan ilk saldırıda yerli halkın yolları kapatması ve onlarca zırhlı aracı
ateşe vermesi gibi sebeplerle durmak zorunda kaldı .Buna rağmen 1945’te
Grozni’nin dış mahallelerine ulaşmayı başardılar. Çeçenler şehir içinde direniş
noktaları oluşturmaya başlamıştı .Yoğun hava ve kara bombalarının ardından Rus
ordusu Grozni’yi dört taraftan taarruz etmeye başladı .Fakat Çeçenlerin
direnişine karşı Rus birlikleri ağır kayıplar verdikten sonra taarruzu
durdurmak zorunda kaldılar .Ruslar yeni bir strateji geliştirdiler. Bu ise
aralıksız topçu ve hava bombaları ile şehri yıkmak ve ilerlemekti. Rus
birlikleri 19 Ocak’ta Grozni’ye girdiler. Ardından da çok iyi savunulan Çeçen
başkanlık sarayını ele geçirmeyi başardılar Çeçenler ise gerilla taktiğine
yöneliyorlardı.1995 yılına gelindiğinde Ruslar Çeçenistan’ın birçoğunu ele
geçirmiş oldular .Bu arada Dudayev önderliğindeki Çeçenlerin bu kadar zor
duruma düşmesi Dudayev muhaliflerinin bile Dudayev tarafına geçmesine ve Rus
saldırılarına karşı toplu bir mücadeleye sebep oldu.6 Mart 1996’da Çeçen
gruplar Grozni’ye sızarak Rus hedeflerine karşı saldırı başlattılar. Ruslar
daha sonra Çeçenleri püskürtseler de çok
fazla silah kaybettiler.16 Nisan 1996’da ise Çeçenler bir Rus konvoyunu pusuya
düşürdü .Üç saat süren pusuda Ruslar iki yüze yakın asker kaybettiler . Çeçenler
bu gerilla taktikleriyle Rus askerlerine ağır kayıplar verdirdiler. Diğer bir
önemli olay 21 Nisan’da Dudayev’in konumu tespit edilerek Çeçen liderin şehit
edilmesiydi.6 Ağustos 1996’da binlerce Çeçen Grozni’ye girmeyi başardı. Bu
saldırı çok etkili oldu. Bu saldırı diğer şehirlerde de yapıldı. Bu saldırıda
Ruslar ağır kayıplar verdi. Rus komutanı Dukovski bir açıklama yaptı: ”Çeçen
sivillere şehri terk etmeleri için 48 saat süre tanıdığını ve Grozni’nin
haritadan silineceğini “ açıkladı. Açıklamanın ardından Çeçen siviller şehri
terk etmeye başlamalarıyla Grozni’de bir panik başlamıştı. Hasavyurt Antlaşması
imzalanarak savaşı durdurdular .Bu antlaşma ile Rusya Çeçenlere yenilerek
başarısız olduklarını kabul etmiş oldu .Antlaşmaya göre 31 Aralık 1996 tarihine
kadar bütün Rus güçleri Çeçenistan’dan çekilecekti ve Grozni ve Moskova
arasındaki ilişkiler 2001 yılına kadar düzenlenecekti.1997 yılında ise
Çeçenistan devlet başkanı seçilen Aslan Mashadov Rusya’ya giderek devlet
başkanı Yeltsin ile Moskova Antlaşması imzaladı .Moskova Antlaşması Çeçenlerin
bağımsızlık sorununu tam olarak çözmese de Çeçenistan’da bir coşkuya neden
oldu.
Rusya Cumhuriyeti’nin güneyindeki 900 bin Çeçen bağımsızlık
bayrağını çekti. O güne kadar adları bile bilinmiyor hatta kimse haritadaki
yerlerini bile bilmiyordu .Ancak Rusya’ya öyle bir meydan okudular ki Rus
ordusu geri çekilmek zorunda kalmıştı.26 Kasım 1996 yılında Moskova yanlısı
muhalefet Dudayev (Çeçenistan Cumhuriyeti ilk başkanı) kuvvetlerine karşı
silahlı saldırıya geçti. Dudayev kuvvetlerinin Grozny ‘i almalarının ardından
Çeçenistan’a doğrudan müdahele kararı alındı. Çeçenistan topraklarındaki bu
saldırı hemen hemen iki yıl sürmüştür. Çeçenler Dudayev etrafında
kenetlenmişlerdir .Çeçen topraklarına hava destekli birçok operasyon
gerçekleştirildi. Çeçenler bu operasyonlarda çaresiz kaldılar .Gerilla
taktiğiyle savaşan Çeçenler Ruslara
büyük kayıp verdirdiler. Fakat Ruslar 1995 yılında büyük çarpışmalar
sonucunda bölgeyi işgal edebildiler.1996 yılında yapılan ateşkes ile Rusya iki
yıl süren savaşta yenilgiyi kabul etmiş ve geri çekilmiştir .Bu savaş Moskova
yönetiminin planladığı gibi gitmedi .Çeçen halkı Rusya’ya karşı toplu olarak karşı koydu ve
Rus ordusu ciddi kayıplar verdi. Çeçenlerle İnguşlardan oluşan bu küçücük
Müslüman Cumhuriyet koskoca Rusya’ya kafa tutmaya devam ediyordu belki de
istediğini elde edebilecek.
II. Rus-Çeçen Savaşı
I.Rus Çeçen savaşı sonunda Çeçenler Rusları ülkelerinden
uzaklaştırmayı başarmışlardı. Fakat geriye kalan ülke yıkık haldeydi. II.
Rus-Çeçen savaşına gidilen yolda en önemli olay I. Çeçen Savaşı sırasında
Ruslar tarafından yapılan füze saldırılarında Çeçen lider Cevher Dudayev’in
öldürülmesi olmuştur.1997 yılında yapılan seçimlerde Aslan Mashadov
Cumhurbaşkanı seçilmişti .Rusya’ya başbakan olarak Putin’in gelmesiyle
Çeçenlere yönelik politikalar daha da sertleşmiştir. Çeçen yönetimi zorlu
ekonomik şartlar altında ülkelerini yeniden imar etmeye çalışıyorlardı. Çeçenistan
topraklarına bu savaşta havadan ve karadan saldırı düzenlendi .Ekim 1999’da
Başbakan Putin ve Devlet Başkanı Boris Yeltsin Çeçenistan’a yeni bir savaş
başlattıklarını ilan ettiler. Putin, I. Çeçen-Rus Savaşı sırasındaki hatalara
düşmemiştir. Çeçen direnişini köklü olarak çözmenin Çeçenistan topraklarını
direnişçilerden temizlemekle mümkün olduğunu bilen Putin şartların
olgunlaşmasını bekledi. Rus kamuoyu Dağıstan, okul, hastane ve tiyatro
baskınlarının ardından son olarak Rusya'nın dört farklı bölgesinde patlayan
bombalardan Çeçenleri sorumlu tutmuştur. Halk artık yapılacak bir askeri
operasyonu desteklemekteydi. Bu destekle Putin saldırıyı başlattı. Birkaç ay
içerisinde Çeçenistan'ın başkenti de dahil olmak üzere ele geçirilmiş ve
Çeçenistan Rusya'nın bir parçası olarak ilan edilmiştir. Uluslararası arenanın
da tepkisiz kalması sağlanmış ve istenilen sonuca ulaşılmıştır. Havadan ve
karadan bombalanan ,tüm dünya ile iletişimi kesilen ve basın görevlilerinin de
girişinin yasak olduğu Çeçenistan’da yapılan bunca şeye rağmen uluslararası
arenada Ruslara karşı beklenen bir üst düzey tepki gösterilmedi. Putin'in bu
başarısı halk tarafından ciddi bir teveccühle karşılandı ve Yeltsin'in
istifasının ardından Başbakan Putin devlet başkanı olarak seçildi ve Çeçen
direnişçiler şehri terk ettiler .Çeçenistan topraklarının çoğunun Rus
yönetimine geçmesiyle mücahitler dağlara çekilmişlerdir. II. Çeçen-Rus savaşı
artık bir gerilla savaşına dönmüştür. Birçok kaynakta II. Çeçen-Rus Savaşı
2009’da sona erdi olarak gösterilse de Gerilla mücadelesi hala devam
etmektedir. II. Çeçen – Rus Savaşı’nın sonuçları Çeçenler için oldukça ağır
olmuştur. Bağımsızlık hayali kuran ve kısa bir süre buna sahip olan Çeçenistan
ikinci savaşla beraber bunu kaybetmiştir .Bu savaştan sonra Çeçenistan’dan
geriye göç etmek zorunda kalan bir halk hayatını kaybetmiş binlerce sivil ve
enkaza dönmüş onca yerleşim yeri kalmıştır.
Çeçenistan’da Kadirov Dönemi
Çeçen halkının
desteğini alabilmenin yolunun yeni bir Çeçen yönetimini oluşturmakla mümkün
olacağını bilen Putin geçici bir hükümet kurdurmuş ve başına eski Çeçenistan
müftüsü Ahmet Kadirov'u getirtmiştir. Putin geçici hükümetin başına getirdiği
Ahmet Kadirov’u Çeçenistan’daki en yetkili sivil otorite durumuna getirmiş ve
Kadirov’u Çeçenistan’daki ekonomik, siyasal ve sosyal durumu istikrarlı hale
getirmekle görevlendirmiştir. Fakat Çeçen direnişçiler "Rusya'nın
kuklası" olarak gördükleri Ahmet Kadirov'u bir bombalı saldırı
düzenleyerek öldürmüşlerdi . Ahmet Kadirov’un öldürülmesi üzerine hızlıca
Moskova’ya getirilen oğlu Ramazan Kadirov yaş sınırından ötürü başkan olamadığı
için geçici olarak bu göreve biri atanmış, yaşını doldurmasının ardından
Ramazan Kadirov göreve getirilmiştir. Ramazan Kadirov Çeçen direnişçilere karşı
çok sert politikalar izlemiştir. Tarihsel olarak sürekli Ruslarla yaptıkları
mücadelelerle dünya gündemine gelen Çeçenler, Ramazan Kadirov yöne- timiyle
beraber Rusya'ya olan bağlılıklarıyla gündeme gelmektedir. Bunun sebeplerinden
biri ise Ramazan Kadirov’un büyük bir Putin hayranı olmasıdır. Ramazan
Kadirov’un Rusya’ya bağlılığının bir diğer nedeni ise iktidarda kalabilmek için
Rus yönetim merkezinin desteğini almaktır. Bunların farkında olan Putin çoğu
zaman bu durumu lehine kullanmıştır. Kadirov, sahip olduğu ordusu ve Putin’in
desteğiyle halk üzerinde ciddi bir otorite kurmuştur. Çeçenistan ‘da bundan
sonrası için iki alternatif görünmektedir. Birincisi Kadirov’un tek adam
yönetiminin günümüzde olduğu gibi uzun süre devam edeceği; ikincisi ise Putin’in
iktidarı bitince Kadirov’un da yönetimi kaybedeceğidir.
Çeçenistan'da, 1990'larda yaşanan savaşlar sebebiyle
neredeyse tamamen tahrip olan ekonomi, ancak 2000'lerin başından itibaren aktif
olarak gelişmeye başlamıştır. 2019 verilerine göre Çeçenistan'ın GSYİH'sinin
büyüme oranı %2,5'tir.SSCB döneminde Kafkasya'nın en büyük petrol ve gaz işleme
rafinerilerinden birine sahip olan Çeçenistan, bu niteliğini yeniden kazanmak
için şu anda büyük yatırımlar alıyor.
Resmi Adı: Çeçen Cumhuriyeti
Yönetim Biçimi: Rusya Federasyonuna bağlı özerk cumhuriyet
Özerklik Tarihi : 1991 (bağımsızlık ilanı) 2003 ( Rusya’nın
Özerklik kararı)
Başkent: Grozni
Nüfusun etnik dağılımı : %97 Çeçen %2 diğer ( İnguş,Avar,Nogay,Kumuk,Rus)
Coğrafi konumu : Batısında İnguşetya, kuzeybatısında Kuzey
Osetya, güneydoğu doğu ve kuzeydoğusunda Dağıstan , güneyinde Gürcistan
bulunur.
Dilleri : Çeçence ,Rusça
Din : %98 Müslüman
Para birimi : Rus rublesi
Kaynakça
https://dergipark.org.tr/tr/pub/tda/issue/59374/852068
https://www.insamer.com/tr/ulke-profili-cecenistan/
https://youtu.be/p17lOxtSXwQ?si=LAKYOPWX2GKCRX5d
https://www.insamer.com/tr/cecenistan-gecmisin-yikintilari-ile-gelecegi-insa-arasinda-bir-ulke.html
Yorumlar
Yorum Gönder