TÜRK KAPISI ''NAHÇIVAN''

 

      Nahçıvan, 1920 yılında Sovyetler Birliği tarafından Zengezur ve çevresinin Ermenistan'a verildiği, ana vatanından ayrılmış Azerbaycan toprağıdır. Aynı zamanda çok büyük bir öneme sahip olan Nahçıvan, Türkiye’yi Türk dünyası cumhuriyetlerine bağlayan bir Türk kapısıdır. Mustafa Kemal Atatürk döneminde o anki imkânlar dâhilinde İran'dan Nahçıvan karşısında bulunan toprakların satın alınmasıyla bu koridor sağlanmıştır. Böylece bu bölgeye Türk kapısı ismi verilmiştir. 1921 yılında Moskova Antlaşması ile Sovyetler Birliği ve Türkiye bu bölgeye garantör olmuştur. 1924 yılında ise Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti kurulmuştur. Azerbaycan'ın Karabağ Zaferi’nden sonra antlaşma maddelerinden biri olan Nahçıvan koridorunun birleşmesi tekrar gündeme gelmiştir. Bu koridorun birleşmesi Türk dünyasını, Ege denizinden Türkistan'a kadar bağlayacak stratejik bir noktadır.  Nahçıvan koridorunun açılması bölgenin jeopolitik ve jeoekonomik haklarının korunması açısından da elini güçlendirecektir. Aynı zamanda bu koridorun bağlanması Türk devletleri arasında yeni iş birlikleri ve ticareti arttıracaktır. Bu durum sadece Ermenistan'ı değil aynı zamanda İran, Gürcistan ve Rusya tarafından da istenmeyen bir durumdur. Nahçıvan ve Azerbaycan arasından bulunan Zengezur, Ermenistan ve İran arasında sınır oluşturmaktadır. Bu sınırın kapatılması durumunda İran ve Gürcistan üzerinden yapılan mecburi geçişlere artık gerek kalmayacaktır. Bu koridorun açılmasıyla Türk devletleri toprakları üzerinden geçişler yapılacaktır. Bakü, Tiflis, Kars güzergâhına güçlü bir destek ve tarihi İpek yolunun canlanmasına büyük bir katkı sağlayacaktır. Türkiye, Hazar Denizi'ne ve Orta-Asya Türk dünyasıyla yeni bir ilişkiye kapılarını açacaktır. Böylece Turan coğrafyası bir bütün haline gelecek. Dolayısıyla bu çalışma Karabağ Zaferi’nden sonra Nahçıvan- Karabağ bağlantısının realize edilecek olmasıyla birlikte kesintisiz bir Türk dünyası idealini gerçeğe kavuşturacaktır.

      Zengezur koridoruyla birlikte Nahçıvan- Karabağ ve Türk dünyası arasında açılacak bu koridorun Türk devletlerine olan faydalarına bir göz atalım. Azerbaycan’ın işgal altındaki topraklarının kurtarılması sonucunda bölgede, yeni ulaşım hatları sayesinde ekonomik canlanmanın yaşanacağı bir sürece girildi. Kara ve demiryolu hatlarıyla birleşecek olan bu koridor sayesinde Türkiye ve Türk Cumhuriyetleri’ne kesintisiz yeni ulaşım bağlantısı sağlayacak. Diğer yandan tarihi İpek Yolu’nun canlandırılması ve Çin’in ‘Bir Kuşak Bir Yol’ projesi, bölgesel iş birliğini ve ticaretin canlandırılması açısından da Türk Devletlerine fayda sağlayacaktır. Ayrıca, Orta Asya’dan Türkiye’ye transit, doğrudan üçüncü bir ülke müdahalesine ve iznine ihtiyaç kalmadan bağlantı sağlanabilecek. Türk tırları üçüncü bir ülkenin yüksek vergilendirmesine maruz kalmadan daha uygun fiyatlara geçiş yapabilecekler.

       Nahçıvan ve Zengezur koridoru üzerinden bağlanan Azerbaycan’ın bölgedeki ekonomik ve siyasi kalkınmasına baktığımızda, Nahçıvan koridorunun açılması, bu hat ile Azerbaycan’ın uluslararası taşımacılık ve lojistik sistemindeki konumunun daha da güçleneceğini ortaya koyuyor. Şuan için doğrudan iletişimin hava yoluyla olması ve söz konusu koridorun açılmasıyla, bu pahalı ulaşıma alternatif daha ucuz ve ihracat- ithalat hacimlerini getirilecek karayolu ve demiryolu hatları, Nahçıvan’ın bölgesel ulaşım sisteminin ana damarı haline geleceğini vurgulamaktadır. 

      Son olarak Zengezur koridorunun açılması bölge devletleri olan Ermenistan ve İran’a etkilerine bakalım. Ermenistan açısından bakarsak anlaşma hükümlerini uygulayarak bölgesel işbirliği imkânlarının oluşmasına destek olursa Nahçıvan koridorundan önemli ölçüde faydalanabilir. Bu koridoru kullanarak ekonomik izolasyonunu sona erdirebilir, bölgesel ulaşım projelerine katılabilir. En önemlisi parçası olduğu Avrasya Ekonomik Birliği (AEB) pazarına toprak bağlantısı sağlar. Ayrıca Rusya ile ticari ilişkilerin geliştirilmesi için önemlidir. Diğer yandan bu koridorun açılması, Türk devletleri arasında ticarette kavşak olan İran, bu özelliğini yitirebilir. İran, Türkiye’den Orta Asya’ya giden karayolu ticaretinde kilit öneme sahip. Bu durum İran için çok karlı çünkü bu yoldan geçmek zorunda olan tırlardan fahiş fiyatlar alınıyor. Azerbaycan, Nahçıvan’a İran üzerinden geçirdiği gazın %15 ini İran’a komisyon veriyor. Türkiye ‘de İran’dan yıllardır pahalı gaz alıyor. Eğer bu koridor üzerinden gaz hattı döşenirse, Azerbaycan üzerinden daha ucuza Azeri gazı alacak. İran büyük bir kayba uğrayacak. Sonuç olarak koridorun açılması İran’a yönelik çok fazla negatif jeopolitik etkisi olacağını görmekteyiz.

NAME NUR KIZMAZ

BÖLGESEL ANALİZ TOPLULUĞU

MUĞLA SITKI KOÇMAN ÜNİVERSİTESİ

SİYASET BİLİMİ BE ULUSLARARASI İLİŞKİLER