RUSYA - FİNLANDİYA İLİŞKİLERİ

          5 milyonluk nüfusa sahip olan Finlandiya, Rusya ile 1340 km sınırı bulunmaktadır. Finlandiya, Sovyetler Birliği ile 2 kere 1939 ve 1944 yıllarında savaşa girmiş, toprak kaybına uğramış ve kendini bu durumdan zor kurtarmıştır. 2014’te Rusya’nın Kırım ilhakıyla beraber Rusya’nın genişleme stratejisinden endişesi artmıştır. Soğuk Savaş döneminde izolasyon politikasıyla hem batıyı hem doğuyu yani, Rusya ile denge politikası geçirmese de bu zorlu süreci başarıyla tamamlayıp sorunsuz çıkabilmiştir.1995’te Avrupa Birliği’ne üye olsa da Finlandiya Rusya ile dostane ilişkileri sürmüştür. Finlandiya 1990’lardan itibaren NATO ile de yakın iş birliğine girmiştir. Balkanlar ve Afganistan'a asker göndermiş ve ittifak ile resmen üye olmadan ne kadar yakınlaşılabilirse o kadar yakınlaşmıştır. Son dönemlerde NATO üyelik sürecini tekrar ele almasıyla gündeme gelmiştir. Türkiye’nin de bu süreçte vetoyu kaldırmasıyla 2022’nin sonlarında üye olması bekleniyor. Rusya’dan karşı yanıt ise gecikmeden gelmiştir bu üyelik sürecinin ciddi askeri ve siyasi sonuçlar doğuracağını söylemiştir. 1940’da kış savaşından sonra Karelya bölgesi Moskova Antlaşması ile Rusya bırakılsa da bu kaybın acısı Finlandiya için devam etmektedir. Genişleyen Rusya politikası Finlandiya için endişe taşımaktadır. Bir önceki seçimlerde NATO üyelik süreci olmadığını söylerken son zamanlarda gündemine getirmiş ve Rusya ile olan politikalarını tekrar ele almıştır. Son ikili devlet başkanları görüşmelerde Rusya devlet başkanı Vladimir Putin güvenlik sorunu olmadığını üyeliğe gerek olmadığını dile getirmişti. Finlandiya'nın dış politikasında böyle bir değişikliğin, uzun yıllardır iyi komşuluk ve işbirliği ruhuyla inşa edilen ve karşılıklı yarar sağlayan Rusya-Finlandiya ilişkilerini olumsuz etkileyebileceğine dikkat çekildi. Önümüzdeki günlerde bu ikili ilişkilerin nasıl gelişeceğini ve Finlandiya’nın NATO üyelik sürecinin nasıl etkileyeceğini, neler doğuracağını nasıl olacağını göreceğiz. Bu üyelik süreci hangi tarafa zarar verecek? Rusya’nın bundan sonraki hamlesi ne olacak? Sorularına cevap arayacak olan bu çalışma genişleyen Rusya ve NATO’nun etki alanın genişlemesiyle dengeleri nasıl değiştirecek hipotezine dayanmaktadır. Finlandiya ile Rusya Devleti arasındaki ilişki 18.yüzyılın başlarında İsveç ve Rusya arasındaki savaşlardan ve 19.yüzyılın başlarında Finlandiya Büyük Dükalığı’nın Rusya İmparatorluğu içinde kurulması  planlı bir şekilde organize  edilirken, Rusya Son Çarı 2. Nikolay 1917’de tahttan indirilmesiyle Rusya ve Finlandiya arasındaki ilişkiler değişme süreciyle yeni hükümet  Bolşevik Rusya desteğiyle Finlandiya’nın doğuş süreci başlamış ve yıllar boyunca sürdürülmüştür. Finlandiya yüzyıllar boyunca İsveç İmparatorluğunun bir parçasıydı ve Rus İmparatorluğu ile diplomatik ilişkileri bu dönemde başlamış ve yıllar boyunca devam etmiştir.

Finlandiya’nın 5 milyon nüfusu Rusya ile sınırı 1340 kilometre sınırı bulunmaktadır. Finlandiya 1991’den 2014’e kadar güç dengesi ile ilişkilerini yürütmüştür. Fakat 2014’te Rusya Kırım ilhak etmesi üzerine komşusunun hedefleri hakkındaki endişesi diğer Baltık ülkelerinden farklı bir duruma gelerek Rusya’ya bakış açısı değişme yaşamaya başlamıştır.

Rusya ve Finlandiya arasındaki ilişkileri anlamak için tarihi sürece bakmamız gerekiyor. Bolşevik İhtilali sonrası Finlandiya 6 Aralık 1917 tarihinde bağımsızlığını ilan etmiştir. Finlandiya Sovyetler Birliğinin 1939’da saldırması ile 2.Dünya Savaşı’na dahil olmuştur ve Sovyet Rusya ile iki savaş yapmıştır. Bunlar Kış Savaşı ve Devam Savaşı. Kış Savaşında Finlandiya 89.108 ölü veya zayiat vermiş. Sovyet Rusya savaşı kazanmış olsa da 323.000 ölü ve zayiat vermiş. Finlandiya’nın bu güçlü direnişi tek başına değildi başta İngiltere ve Amerika Birleşik Devletleri’nin desteği ile olmuştur. Tarih 25 Haziran 1941’e geldiğinde Finlandiya Kış Savaşında kaybettiği toprakları almak istemesi ve aynı zamanda Nazi Almanya’sının desteğiyle Doğu Cephesi’nde Sovyetlerle çarpışmıştır. Bu savaş sırasında Nazi tehlikesine karşı Sovyetlere destek vermiştir. Finlandiya, büyük şehir Vyborg dahil olmak üzere topraklarının %11'ini Sovyetler Birliği'ne devretti, ancak Sovyetlerin Finlandiya'yı SSCB'ye ilhak etmesini engelledi. Ve savaş sonucunda Finlandiya 63.204 ölü veya kayıp ve  Moskova Kongresi ile pes etti. Sovyetler ’in 200.000 ölü veya kaybı olsa da Finlandiya’nın tüm yeraltı kaynaklarını ele geçirmiştir.

Tarihsel süreçte iki ülke arasında Karelya Bölgesi iki ülke arasında önemli bir yere sahiptir. Karelya Rusya ile Finlandiya arasında bölünmüştür. Karelya, 1991 yılında Karelya Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nden dönüştürülmüş bir Rus eyaletidir. Karelya  Petersburg eyaletine bağlıdır. Doğu Karelya Bölgesi 1323’ten beri Rusya toprağıdır. Fakat Finlandiya ile arasındaki bu bölge 1947’e kadar kesinlik kazanmadı. 1917’den sonra Karelya'nın statüsü birçok kez değişti. 1923'te Karelya Özerk SSC adını aldı. İkinci Dünya Savaşı’nda Finlandiya’nın işgaline uğradı.1956’da özerk cumhuriyet statüsü kazandı. Finlandiya bu kaybedilmiş toprakları geri alması arzusu siyasi aksiyona örnek olarak Karyalan Litto ve Prokarelya’yı gösterebiliriz. Finlandiya’nın asıl hedefine baktığımızda Doğu Karelya bölgesi değil Karelya bölgesinin tekrar sınırlarına katma ülküsü içinde olduğunu düşünmekteyim. Karelya'nın hakiki Fin halkının büyük kısmı ya Finlandiya'nın başka yerlerine göç etmiş ve orada kalmış ya Rusya'da Ruslaşmış ya da Sovyet döneminin nüfus politikalarının neticesinde Rusya topraklarının değişik yerlerine göç ettirilmişlerdir.

Karelya bölgesi Rusya için Petersburg limanın ve bölgenin güvenliği için önem arz etmektedir. Aynı zamanda Kaliningrad’ın olası tehlike durumda müdahele için stratejik önem arz etmektedir. Kısacası Rusya’nın Avrupa stratejisini belirlemektedir. Finlandiya’nın NATO üyeliği sonrası burasını nükleer füze konuşlandıracağını ön görmek zor olmamalıdır.

1981-1991 tarihine geldiğimize Baltık devletlerinin Sovyetler Birliği'nden bağımsızlık peşinde koştuğu 1988-91 döneminde, Finlandiya başlangıçta "Baltık bağımsızlık hareketini alenen desteklemekten kaçındı, ancak pratikte işbirliği yaparak destekledi." Ancak, Rusya'daki başarısız 1991 Ağustos Darbesi’nden sonra Finlandiya, Baltık devletlerini tanıdı ve onlarla diplomatik ilişkileri yeniden kurdu. Ve yukarıda da belirtiğim üzerine 2014’e kadar denge politikasıyla Rusya ile ilişkilerini yürütmüştür. 2022’de Rusya’nın Ukrayna istilası üzerine Avrupa Birliği üye ülkelerinden biri olan Finlandiya Rusya’ya yaptırım kararları aldı. Rusya tüm Avrupa Birliği ülkelerini dost olmayan ülkeler listesine ekledi. Finlandiya NATO ittifakının üyesi değil ama 1995’ten bu yana Avrupa Birliği üyesi. Rusya’nın agresif politikasına karşı tedirgin olan komşusu Finlandiya NATO üyeliğini tekrar gündemine getirmiş ve üyelik sürecini başlatmıştır. NATO, Polonya’ya, Doğu Avrupa Devletlerine ve Baltık ülkelerine güvence vermek için asker konuşlandırmıştı. Son zamandaki yaşanan olayların üzerine Aralık 2021’de Rusya Dışişleri Bakanlığı Finlandiya ve İsveç’e NATO’ya katılmaktan kaçınmaları için baskı yaptı. Rusya, NATO'nun iki ülkeyi askeri ittifaka katılmaya yönelik ısrarlı davetlerinin, İskandinav bölgesinde istikrarı tehdit edecek önemli siyasi ve askeri sonuçları olacağını iddia ediyor. Rusya, Finlandiya'nın NATO'ya dahil edilmesini Rusya'nın ulusal güvenliğine bir tehdit olarak görüyor, çünkü ülke NATO'ya katılırsa ABD muhtemelen Finlandiya'da askeri teçhizat konuşlandırabilecek. Rusya Eski Devlet Başkanı ve Rusya Güvenlik Konseyi Başkan Yardımcısı Dmitry Medvedev de haftalar önce, Rusya'nın NATO'nun Nordik genişlemesine yanıt olarak Polonya ve Litvanya arasındaki Kaliningrad dış bölgesine nükleer silahlar ve hipersonik füzeler yerleştirebileceğini söylemişti. 1 Ocak 2022'de Finlandiya cumhurbaşkanı Sauli Niinstö, Finlandiya hükümetinin NATO üyeliğine başvurma hakkını saklı tuttuğunu belirterek Finlandiya egemenliğini yeniden ilan etti. Ayrıca Niinistö, Rus taleplerinin "Avrupa güvenlik düzenini" tehdit ettiğini söyledi. Ek olarak, Finlandiya dahil bazı AB üye devletlerinin egemenliğinin ve güvenliğinin korunması için transatlantik iş birliğinin gerekli olduğuna inandığını belirtti.2022’de Rusya’nın Ukrayna’yı istila etmesi üzerine Finlandiya halkı arasında NATO üyeliğine destek arttı. Polonya, Estonya, Letonya ve Litvanya, sınırlarını Rus turistlere kapatmıştı. Finlandiya, 30 Eylül 2022’den itibaren Rus turistlere sınır kapılarını kapattı ve bu adımı atan Rusya’nın son AB üyesi komşusu oldu. Karar, Rusya lideri Vladimir Putin’in 300 bin kişinin kısmi seferberlikle silah altına alınacağını açıklamasından sonra, Finlandiya sınırını geçmeye çalışan Rus vatandaşlarının sayısının artmasından sonra alındı. Rusya’ya sınırı olan dört AB ülkesi Polonya, Estonya, Litvanya ve Letonya da yeni kısıtlamalar getirip, Rus turistleri geri çevirmeye başladı. Norveç’in Rusya’yla uzun süredir varmış olduğu vizesiz seyahat anlaşması geçen hafta Norveç tarafından iptal edildi. Finlandiya devlet doğal gaz şirketi Gasum, Rusya'nın 21 Mayıs’ta Finlandiya'ya gaz akışını keseceğini duyurdu. Finlandiya'nın NATO üyesi olma kararının ardından Rus elektrik ve dağıtım şirketi Inter RAO da ödeme alamadığı için Finlandiya'ya elektrik tedarikini askıya aldığını açıklamıştı. Ruslar ise yıllık olarak Finlilere 1 milyar Avro değerinde hizmet sağlamıştırlar. Rusya, Finlandiya’nın hizmet  ithalatının % 3’ünü oluşturmaktadır. Ulaştırma hizmetleri, Rusların Finliler için ürettiği hizmetlerin yaklaşık yarısını temsil etmektedir. Rus mal ihracatının değeri, yüksek petrol fiyatları ile yükselmiştir. Finlandiya Gümrüklerine göre, Finlandiya'dan Rusya'ya yapılan mal ihracatı geçen yıl % 3,3 veya bir önceki yıla göre % 3 daha azalmıştır.
Rusya'ya yapılan ticaret Finlandiya'nı ticaretinin %5'ini oluşturmuştur. Rusya’nın payı son yıllarda önemli ölçüde azalmıştır. 2013'te Finlandiya ihracatının yaklaşık % 10'u Rusya'ya gitmiştir.  Finlandiya’nın ana ihracat ürünleri arasında makineler ve kağıt bulunmaktadır.

Lappeenranta Belediye Başkanı Kimmo Jarva, bölgeye gelen Rus turist sayısındaki düşüşün ekonomik etkisine dikkat çekiyor: “Ruslarla iş birliğine alışkınız. Örneğin burada 3 binden fazla Rus yaşıyor. Bu bölgeye her yıl 2 milyon Rus gelirdi. Ama şimdi çok az turist geliyor. Bu durum nedeniyle her gün 1 milyon Euro kaybettiğimizi tahmin ediyoruz.” Rusya’nın Finlandiya’nın NATO üyeliğine vereceği tepki bu sınırı tamamen değiştirebilir. Öyle ki, Doğu’yla Batı arasında kötüleşen ilişkiler şimdiden burada derinden hissediliyor Finlandiya ile Rusya’yı bir nehir ayırıyor. Uzun yıllar boyunca iki ülke barış içinde ilişkiler yürüttü. Ancak, bu sınır kısa süre içinde jeopolitik bir fay hattına dönüşüp, doğuyla batıyı ayırabilir. İngiltere de İsveç ve Finlandiya ile güvenlik anlaşması imzaladı. Anlaşma, saldırıya uğrama halinde İngiltere ile bu ülkeler arasında karşılıklı yardımı öngörüyor.

İki ülke de NATO üyeliği için kriterlerden demokratik olma şartını yerine getiriyor. NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg, iki ülkeyi de kolları açık bir şekilde karşılayacaklarını söyledi.

Rusya ya da daha açık ifadeyle Putin, NATO'yu bir savunma ittifakı olarak görmüyor. Tam tersi, ona göre örgüt Rusya'nın güvenliğine bir tehdit unsuru.

Putin İsveç ve Finlandiya'yı kastederek "Aramızdaki her şey iyiydi. Ama şimdi bir miktar gerginlik olacak. Bu net, bu konuda şüphe yok, başka bir yöne gidemez" ifadelerini kullandı.

Sonuç olarak Rusya-Ukrayna savaşının kazanını kim olacağını öngörmek şu an için zor. Fakat Rusya ve Finlandiya arasındaki komşuluk ilişkisi eskisi gibi olmayacağı kesin. Rusya’nın agresif politikasına karşı NATO üyeliği kendisine ne kadar güvence verecek önümüzdeki yıllarda bunu göreceğiz.  

 

AHMET KAYA

MUĞLA SITKI KOÇMAN ÜNİVERSİTESİ

SİYASET BİLİMİ VE ULUSLARARASI İLİŞKİLER

BÖLGESEL ANALİZ TOPLULUĞU