OPEN BALKAN: İŞ BİRLİĞİ Mİ, SORUNLARA DEVAM MI?

 

1992 yılında Yugoslavya Federal Cumhuriyeti’nin dağılımı sonrası sekiz ülke bağımsızlığını ilan etmiştir. Yugoslavya’nın dağılmasıyla birlikte, bağımsız olan Arnavutluk, Bosna-Hersek, Hırvatistan, Karadağ, Kosova, Kuzey Makedonya ve Sırbistan ülkeleri uluslararası bir kavram olacak şekilde ‘Batı Balkanlar’ olarak tanımlanmıştır.

Özellikle 1990’lı yıllarda Sırp milliyetçilerinin kan döktüğü bu coğrafyada bugün uzlaşı ve iş birliği için adımlar atılmaya çalışılıyor.

Adımın başlıca aktörleri Sırbistan Cumhurbaşkanı Aleksandar Vucic, Arnavutluk Başbakanı Edi Rama ve Kuzey Makedonya Başbakanı Zoran Zaev. İlk olarak 10 Ekim 2019’da üç ülkenin liderleri tarafından Sırbistan’ın Novi Sad şehrinde duyurulan, “Mini Schengen” olarak adlandırılan girişim, “Open Balkan (Açık Balkan)” ismini aldı. Bölgede 25 yılın sonundaki önemli ve ilk adım olan Open Balkan bölgenin kaderi için son derece önemli.

 Başlangıçta “Mini-Schengen” adıyla anılan “Open Balkan”, 1945-sonrası Batı Avrupa’nın  kurguladığı “barış havzası” oluşturma planının  bir benzerinin  Batı Balkanlar’da canlandırmanın peşinde.

Bölgesel iş birliğinin hedeflendiği anlaşmada, sadece ekonomik açılımlar değil, söz konusu ülke vatandaşlarının da çeşitli hakları bulunmakta. İmzalanan antlaşma Batı Balkanlar’da Malların İthalatı, İhracatını ve Dolaşımını Kolaylaştırmaya Yönelik İş birliği Mutabakat Muhtırası, Batı Balkanlar’da İş Gücü Piyasasına Serbest Erişime Yönelik İş Birliği Mutabakat Muhtırası ve Batı Balkanlar’da Doğal Afetlerden Korumada İş Birliği Anlaşmalarını oluşturuyor. Open Balkan, esas olarak ticareti kolaylaştırmayı evrak işleri aşamalarını azaltmayı, sınır geçişlerinde ticari araçlara hız kazandırmayı hedefliyor. Aynı zamanda ülke vatandaşlarına  diğer Open Balkan üyesi ülkelerde daha kolay çalışma izni sağlanması da hedefler arasında.

AB’YE ALTERNATİF Mİ?

SSCB ve Yugoslavya Federal Cumhuriyeti’nin dağılımı sonrası jeostratejik ve jeopolitik nedenlerden ötürü bu coğrafya AB için çok önemli. AB’de çeşitli ‘genişleme politikaları’ ile ülkeleri AB üyesi yapmaya çalışıyor. Fakat özellikle  2003 yılından bu yana Batı Balkanlar’ın AB üyelik yolculuğu pek çok kez askıya alındı. Hâl böyle olunca AB’nin bölgedeki tavrına karşı hamle olarak nitelendirildi.  Çünkü AB ülkeleri arasında genişlemeye yönelik isteksizlik politikaları yavaşlatıyor. Bu nedenle  Open Balkan’ın AB’ye alternatif olup olamayacağı tartışıldı.   Fakat Balkan kanadından Kuzey Makedonya Cumhurbaşkanı Stevo Pendarovski, Open Balkan’ın AB’ye bir alternatif olmadığını ve olmayacağını, Kuzey Makedonya’nın AB’ye tam üyelik hedefinin baki olduğunu ifade etti. Aynı şekilde Sırbistan Cumhurbaşkanı Aleksandar Vuçiç de başta Sırbistan olmak üzere tüm bölge ülkelerinin AB üyeliği  istediğini  vurguladı.

Diğer üç Batı Balkan ülkesi olan Bosna Hersek, Karadağ ve Kosova ise henüz Open Balkan’ın  içinde değiller. Her ne kadar Open Balkan üyesi liderler Kosova’nın statüsü ne olursa olsun altı ülkenin de dahil olmasını beklediklerini açıklasa da, üye olmayan taraflar henüz yeşil ışık yakmadı. Sırbistan Cumhurbaşkanı Vuçiç anlaşmanın bölge ülkeleri ve halkları için önemli olduğunu vurgulayarak Bosna Hersek ve Karadağ’ın yanı sıra, statü sorununu göz ardı ederek Kosova’nın da dâhil olması gerektiğini savundu. Ancak Bosna Hersek tarafından, Dnevni Avaz’a göre Saraybosna’nın görüşmelere  herhangi bir davet almadığı ifade ediliyor. Karadağ ise seyahat ve ticaretin kolaylaşmasında  Orta Avrupa Serbest Ticaret Anlaşması’nın  yürürlükte olduğunu belirterek Open Balkan’a katılmanın herhangi bir ayrıcalık sağlamadığını düşünüyor. Kosova’da ise durum daha farklı . Kosova görüşmelere davet edilmediğini söyledi ayrıca  başkan Albin Kurti Open Balkan için  ‘vizyonsuz bir girişim’ diyerek   Kosova’nın katılmayacağını söyledi.

Kısacası Open Balkan’ın geleceği hakkında kesin yorum yapmak şu an için olanaksız. Katılmayan üç ülke anlaşmaya katılabilir, AB hayal kırıklığı şeklinde devam ederse AB’nin bir alt basamağını oluşturabilir, Sırbistan, Kuzey Makedonya ve Arnavutluk’un kendi aralarındaki anlaşmazlığıyla  Open Balkan bozulabilir, Kosova Open Balkan’ın bir parçası olmayı kabul ettiğinde içinde bulunduğu izolasyon durumu bitebilir...

Bu olasılıklar Balkan coğrafyası göz önünde bulundurulduğunda çoğaltılabilir. Fakat her ne olursa olsun Open Balkan, bölgedeki ülkelerin yakın geçmişle yüzleşebilmesi için  bir çözüm olmasa bile en azından yüzleşmek için bir adım...

KAYNAKÇA

Anadolu Ajansı. (2019). Kuzey Makedonya Cumhurbaşkanı: Mini Schengen AB’ye bir alternatif değil. Erişim Adresi:

https://www.aa.com.tr/tr/dunya/kuzey-makedonya-cumhurbaskani-mini-schengen-abye-bir-alternatif-degil/1652997 

Balkan News. (2021). Zaev: “Open Balkan”, Bosna Hersek’e de Açık. Erişim Adresi:

https://www.balkannews.com.tr/balkanlar/zaev-open-balkan-bosna-hersek-e-de-acik-h692.html 

Avrupa Birliği’nin Genişleme Politikası( 21/05/2020)Erişim Adresi :

https://www.ab.gov.tr/avrupa-birliginin-genislemesi_109.html

Hatice Uygun

Bursa Uludağ Üniversitesi

Uluslararası İlişkiler

Bölgesel Analiz Topluluğu