TATARİSTAN CUMHURİYETİ’NDEKİ SON DURUM

  Rusya’nın Moskova’ dan sonra ikinci büyük bölgesi olan Tataristan, endüstriyel üretim bakımından en gelişmiş bölgelerinden biri. Tataristan Cumhuriyeti Ruslardan sonra en fazla nüfusa sahip olan Kazan Tatarları, Sovyetler’ in dağılmasından sonra Moskova ile yaptığı anlaşma gereği bazı haklara sahipti.

1917 İhtilalleriyle beraber Tatar halkının bağımsızlık hareketi canlandı. Milli şuara, milli irade gibi teşkilatlar kuruldu. 1917 yılında Kazan'da toplanan kurultaydaysa “İç Rusya ve Sibirya Müslüman Türk-Tatarlarının” medeni muhtariyeti ilan edildi. Ardından 120 kişilik Millet Meclisi için seçimler yapıldı. Bu meclis 29 Kasım 1917'de İdil Ural Devleti projesini ilan etti. Bu devlet 1918'de Bolşevikler tarafından ortadan kaldırıldı.  Bolşevikler Tatar-Başkurt ÖSSC'ni kurduklarını açıkladılar. 23 Mart 1919'da Başkurt, 27 Mayıs 1920'de de Tatar ÖSSC kuruldu. Böylece Tatar-Başkurt ÖSSC'nin yerine iki ufak muhtar cumhuriyetin kurulması bölgede Türk birliğinin parçalanmasına sebep oldu. Sovyetler Birliği'nin dağılması sürecinde, 30 Ağustos 1990'da Tataristan da tam siyasi bağımsızlığını ilan etti. Rusya'dan ayrılma niyetini bildirince, Rusya Parlamentosu buna ret cevabı verdi. Bu bağımsızlık hiçbir devlet tarafından tanınmamıştır. 15 Şubat 1994 tarihinde Rusya Federasyonu başkanın Boris Yeltsin ile Tataristan Cumhuriyeti başkanı M. Şamiyev arasında imzalanan anlaşma ile Tataristan Cumhuriyeti resmen Rusya Federasyonu içerisinde Tataristan Cumhuriyeti olarak bir federal yapı niteliğini kazanmıştır. Söz konusu anlaşma daha sonra Tataristan Devlet Konsey'i tarafından kabul edilmiş, Tataristan anayasasının 1. maddesi anlaşma doğrultusunda değiştirilmiştir. 1992 yılında ülkede referandum ile yeni anayasa oylanmış ve %62 kabul oyu ile kabul edilmişti. 15 Şubat 1994 tarihinde Tataristan Cumhuriyeti ve Rusya Federasyonu arasında kurumların konu ve yetkilerinin sınırlandırılmasına dair antlaşma imzalanmıştır.  Her ne kadar birçok kişi Şaymiyev’i bağımsızlığı tercih etmediği için eleştirse de bu anlaşma Tataristan ekonomisi ve gelişimi için önemli bir anlaşma oldu. Moskova açısından zor bir anlaşma olmuştu. Çeçen savaşı nedeniyle Moskova anlaşmayı imzalamak zorunda kaldı. Anlaşma kapsamında Tataristan, dil, vergilerin%50’sini bütçeye ekleme dış ülkelerde temsilcilik açma gibi birçok hak elde etmişti. Bu özel durum 13 yıl boyunca devam etti.2007’de yenilenen anlaşma ile revizeye uğramış, elde edilen hakların birçoğu Moskova yönetimi tarafından ortadan kaldırılmıştı.2017’de Putin anlaşmanın uzatılmayacağını açıkladı. Geriye sembolik hakların kaldığı anlaşmada sadece Tataristan Cumhuriyeti’nin lideri için kullanılan Cumhurbaşkanı sıfatı kalmıştı. Rusya içerisinde Putin’in başa gelmesiyle beraber Cumhurbaşkanı sıfatını kullanan tek bölge Tataristan’dı. Son gelişmeyle beraber Putin’in karar vermesi bu sıfatı da Tataristan Cumhuriyeti de resmen ortadan kaldırıldı.

Putin’in yeni kanunlarıyla Sovyetler ’in kuruluşundaki bölge ve dağınıklığı ortadan kaldırarak Rusya Federasyonun federasyonlarını sadece sembolik olarak bırakmaya çalışıyor.

Ahmet KAYA

Muğla  Sıtkı Koçman Üniversitesi

Siyaset Bilimi ve Uluslararası ilişkiler Bölümü

Bölgesel Analiz Topluluğu