GELİŞMİŞ ÜLKELERİN ORTAK ÖZELLİKLER

Dünya’da Birleşmiş Milletler’in kabul ettiği 208 ülke var. Bu ülkelerin 117 tanesi Asya ve Avrupa kıtalarında bulunuyor. Dil, din, ırk, konum, yönetim şekli, yaşam tarzı gibi pekçok sebeple birbirinden ayrılan ülkeler sadece bu özellikler ile değil az gelişmiş, gelişmekte olan ve gelişmiş olarak da ayrılmakta.

 

Birleşmiş Milletler İstatistik Bölümü’ne göre gelişmiş ülke olmada temel kabul edilen bir kıstas bulunmamaktadır.Ayrıca gelişmiş ve gelişmekte terimlerinin istatistiksel kolaylık için olduğunu ve bir ülkenin gelişmişlik aşaması hakkında bir yargı bulundurmadığını da eklemek gerekir.

 

 Birleşmiş Milletler eski genel sekreteri Kofi Annan, gelişmiş ülke terimini şu şekilde tanımlamıştır: "Gelişmiş bir ülke, bütün vatandaşlarına güvenli bir ortamda özgür ve sağlıklı bir hayat yaşamaya olanak sağlayan ülkedir".

 

 Hangi kriterlerin kullanılacağı ve hangi ülkelerin gelişmiş olarak tanımlanması gerektiği büyük bir tartışma konusu olmaya devam etmektedir. Ekonomik kriterler genel olarak değerlenirmelerde baskın olmaktadır. Bu kriterlerin en çok kullanılanlarınan biri kişi başına düşen millî gelirdir; yüksek millî gelire sahip ülkeler gelişmiş ülke olarak tanımlanmaktadır.

 

 Günümüzde , ekonomik ölçümü, millî geliri, eğitim ve sağlık düzeyini, insan hak ve hürriyetlerini, demokratik değerleri, eşitliği, adaleti kombine eden ülkeler gelişmiş olarak kabul edilir.

 

 

 

DÜNYA BANKASI SINIFLANDIRMASI

 

 

 

İlk tanım gerçekten bir tanım olmaktan çok, bir sınıflandırmadır. Dünya Bankası, kişi başına 12.536 $ veya daha yüksek Gayri Safi Milli Geliri (GSMG) olan herhangi bir ülkenin yüksek gelirli olduğunu ve bu nedenle gelişmiş olduğunu kabul etmektedir. Ülkelerin geri kalanı  henüz bu eşiğe ulaşmadıkları için gelişmekte olan ülke olarak kabul ediliyorlar ve üç alt gruba ayrılıyorlar. Düşük gelirli (1.035 $’ın altında), alt orta gelirli (1.036 $ – 4.045 $) ve üst orta gelirli ülkeler (4.046 – 12.535 $).

 

Bu bakış açısına göre gelişme tamamen niceldir ve aynı zamanda süreklidir. Bir ülke, basitçe zaman içinde gelirini artırarak ve bir basamaktan daha yukarıdaki bir basamağa geçerek kalkınma merdivenini tırmanır.

 

Sadece geliri kullanarak kalkınma düzeyini değerlendirmenin sorunlarından biri, bazı ülkelerin yüksek gelire sahip olmasına rağmen diğer birçok yönden oldukça yoksul olmalarıdır. Örneğin Ekvator Ginesi, 2019’da kişi başına düşen GSMG’i 6.460 $ olduğu için üst orta gelir grubunda sınıflandırılıyor. Ancak ülkede yaşayanlar, ortalama olarak, yalnızca 58,4 yaşına kadar yaşamayı ve 9,2 yıl okula gitmeyi bekleyebilirler. Yani GSMG ve ekonomi başlı başına bir ölçüt değil, ölçütlerden yalnızca biridir. 2019 yılı Temmuz ayı verilerine göre Türkiye, sahip olduğu 9,632 dolar gelir ile üst orta gelir grubunda yer alıyor. Türkiye’ de ortalama yaşam ömrü 78,6 yıl   ve ortalama eğitim süresi 16,6 yıl.

 

UNDP İNSANİ GELİŞME ENDEKSİ

İnsani Gelişme Endeksi (Human Development Index), Dünya'daki ülkeler için yaşam uzunluğu, okur yazar oranı, eğitim ve yaşam düzeyi doğrultusunda hazırlanan bir ölçümdür. İnsanların düzgün yaşaması, özellikle çocuk hakları için bir ölçün teşkil eder.

 

Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı’nın (UNDP) İnsani Gelişme Endeksi (İGE) bu nedenle sadece geliri değil, aynı zamanda sağlık ve eğitimi de hesaba katıyor. Bu nedenle Ekvator Ginesi 144. (orta insani gelişme) sırayı alırken Samoa daha üst sıralarda 111’de (yüksek insani gelişme) yer alıyor. Samoa’nın geliri daha düşük olmasına rağmen (sadece 5.885 $), doğuşta beklenen yaşam süresi (73,2 yıl) ve okullaşma yılı (12,5) Ekvator Ginesi’nden daha yüksektir.  Yine İGE’ye göre Türkiye 2019/2020 raporu kıyaslamasında  5 basamak artışla 54.sırada yer aldı.

 

FREEDOM HOUSE DÜNYA ÖZGÜRLÜK RAPORU

 

Freedom House tarafından yayınlanan Dünyada Özgürlük Raporu, dünya çapında 209 ülke ve bölgede siyasi hakların ve sivil özgürlüklerin durumunu değerlendiren yıllık küresel bir rapordur. 100 üzerinden bir değerlendirme yapar.Rapor, her ülke veya bölge için çeşitli boyutların yıllık sayısal derecelendirmelerini içerir.   Göze alınan derecelendirmeler arasında seçim süreci, siyasi çoğulculuk ve katılım, hükümetin işleyişi, ifade ve inanç özgürlüğü, örgütlenme ve örgütsel haklar, hukukun üstünlüğü ve kişisel özerklik bireysel haklar yer alır.

 

2021 raporuna göre 64 ülke için ‘özgür değil’ terimi kullanıldı. İlk 3 sıralamada 100 tam puanla Finlandiya, Norveç ve İsveç yer aldı. Onları 99 puanla Yeni Zelanda, 98 puanla Hollanda takip etti. Türkiye ise 32 puanla ‘özgür değil’ olarak nitelenirken, 29 puana sahip Irak’ın sadece 3 puan üstünde yer aldı. Siyasi haklar kategorisinde Türkiye ile Irak aynı puana sahip olurken, (16-16)  sivil haklar kısmında Türkiye Irak’ın 3 puan üstünde yer aldı. ( Türkiye 16, Irak 13) Sıralamada en son sırada Suriye 1 puanla yer aldı.  Yani toplamda 195 ülkenin katıldığı sıralamada Türkiye 146.sırada. Rapora göre Türkiye son 10 yılda özgürlüklerin en çok  gerilediği 2. ülke.

 

DEMOKRATİK DEĞERLER

 

The Economist’in araştırma bölümü Economist Intelligence Unit (EIU) tarafından derlenen Demokrasi indeksi veya demokrasi dizini  167 ülkede demokrasinin durumunu ölçmeyi ve beş temel kategoride derlemeyi amaçlıyor. EIU’ya göre demokrasiyi şekillendiren ve sınıflandırmada incelenen unsurlar :Seçim süreci ve çoğulculuk, sivil özgürlükler devlet fonksiyonları, politik katılım, politik kültür.

 

Demokrasi İndeksi Raporu’na göre dünyada tam demokrasiye ulaşmış ilk beş ülke : Norveç (9,81), İzlanda(9,34), İsveç(9,26), Yeni Zelanda(9,25) , Kanada (9,24). 167 ülke sıralamasında Türkiye 104. sırada bulunuyor. (4,48)

 

 

 

HUKUKUN ÜSTÜNLÜĞÜ

 

 

 

Hukukun Üstünlüğü Endeksi’nde ülkeler; hukukun üstünlüğü, hükümetin gücünün sınırlandırılması, yolsuzlukla mücadele, şeffaflık, temel haklar, kişilerin can ve mal güvenliği, hukuki ve idari düzenlemelerin uygulanması ve vatandaşların adalete erişebilirliği kriterleriyle sıralandı. Endekse göre ilk beş ülke Danimarka, Norveç, Finlandiya, İsveç, Avusturya. Türkiye 126 ülke arasından 106.sırada

 

 

 

ÇOCUK HAKLARI

 

Çocuk hakları, kanunen veya ahlaki olarak dünya üzerindeki tüm çocukların doğuştan sahip olduğu; eğitim, sağlık, yaşama, barınma; fiziksel, psikolojik veya cinsel sömürüye karşı korunma gibi haklarının hepsini birden tanımlamakta kullanılan evrensel kavramdır.

 

Çocuk hakları, insan hakları kavramının içinde ele alınması gereken bir konudur. Bugün, dünyanın birçok yerinde var olan insan hakları ihlalleri, çocuk boyutunda daha geniş kapsamlı ve büyüyerek, müdahale edilmesi daha zor bir şekilde yer almaktadır.

 

 

A) SAĞLIKLI YAŞAM HAKKI

 

 

Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına Dair Sözleşme'nin çok sayıda maddesi çocukların sağlıklı bir yaşam sürdürmelerini desteklemektedir. Sözleşme'nin 6. maddesine göre her çocuk esas olarak yaşama hakkına sahiptir. İlaveten, 24. madde gereğince her çocuk ulaşılabilir en yüksek sağlık standartlarından yararlanabilmelidir; gerekli tedavi ve iyileştirme hizmetlerinden faydalanabilmelidir. İhmal edilen, terk edilen, istismara uğrayan ya da işkenceye tâbi tutulan çocukların iyileştirilmesi ve yeniden topluma kazandırmasından devletler sorumludur.

 

 

 

B)EĞİTİM HAKKI

 

 

 

Eğitim hakkı, çocukların en önemli haklarından biridir. UNICEF'in 1999 tarihli raporunda da belirttiği gibi okuma-yazma bilmeme çok ciddi sorunlara neden olmaktadır. Anne ve çocuk ölümlerinin önde gelen etkenlerinden biri, annenin eğitim düzeyinin düşüklüğü veya okuma-yazma bilmemesidir. Bu halde çocuğun en temel hakkı olan yaşama hakkı ile eğitim hakkı arasında yakın bir ilişki bulunmaktadır. Yaşama hakkının yanı sıra, çocuğun bedensel, zihinsel, duygusal, sosyal ve ahlak gelişimi için eğitime gereksinimi vardır. İnsanın doğuştan getirdiği yeteneklerini geliştiren en önemli araç eğitimdir.

C)ŞİKAYET HAKKI

İsveç, Finlandiya ve Ukrayna başta olmak üzere pek çok ülke, çocuk haklarını korumaya yönelik şikayet merciileri oluşturmuştur. Çocuk hakları ihlallerinin değerlendirilmesine yönelik ilk şikayet mercii, 1981 yılında Barneombudet adı altında Norveç'te kuruldu. Başlıca görevleri arasında tehlike altında olan çocukların güvenliğini sağlamak, çocukların toplum içinde söz sahibi olmalarını teşvik etmek ve eğitim, sağlık, kültür gibi konuları esas alarak çocukların içinde yetiştikleri koşulları denetlemek olan ombudsman, yasalar çerçevesinde bağımsız ve tarafsız olarak hareket etmektedir.

D)ÇOCUK İŞÇİ 

Uluslararası Çalışma Örgütü'nün verilerine göre dünya genelinde 200 milyondan fazla çocuk işçi bulunuyor. Bu ülkelerin başında Hindistan bulunuyor. Çocuk işçiler için en tehlikeli sektörler arasında tarım, inşaat ve madencilik yer alıyor. Uluslararası Çalışma Örgütü, yaşları 5 ila 14 olan 132 milyon çocuğun tarım sektöründe çalışmaya zorlandığına ve bu nedenle eğitim ve sağlık olanaklarından yoksun kaldığına dikkat çekiyor. Ayrıca çocukların mafya ve çetelerin elinde; zorla gasp ve yankesicilik suçlarına yönlendirilmesi, duygusal istismarı göz önünde bulundurarak dilenciliğe teşvik ettirilmeleri verilecek örneklerden bazılarıdır.

 

Tüm bu durumlar göze alındığında U.S. News & World Report araştırmacıları ‘çocuklar için ülke’ araştırmasında sekiz kriter belirledi:İnsan haklarına verilen önem, aile dostu olmak, toplumsal cinsiyet eşitliği, mutluluk, gelir eşitliği, güvenlik düzeyi, gelişmiş eğitim sistemi ve gelişmiş sağlık hizmeti sistemi. Tüm bu kriterlere göre en iyi çocuk yetiştirilebilecek ilk beş ülke: Danimarka, İsveç, Norveç, Finlandiya, Kanada.

 

CİNSİYET EŞİTLİĞİ

Dünya Ekonomik Forumu (WEF)’nun 2020 raporunda  kadınların ekonomiye katılımı, fırsat eşitliği, eğitim imkanları, sağlık ve kadının siyasi güçlendirilmesi gibi kriterlere bakıldı.

 

 Dünya ülkelerinin cinsiyet eşitliğine göre sıralandığı listenin ilk sıralarında İzlanda, Norveç, Finlandiya ve İsveç bulunurken Türkiye listenin sonlarında yer aldı. Geçen yıl 149, bu yıl ise 153 ülkenin bulunduğu sıralamada Türkiye yine 130. sırada bulunuyor.

 

Cinsiyet eşitsizliğinin sona erdirilmesi konusunda çok az ilerleme kaydedildiğini vurgulayan WEF Genel Müdürü Klaus Schwab, "Bu rapor, derhal harekete geçmemiz gerektiğini açıkca ortaya koyuyor. Bu hızla devam edersek eşitsizliğin ortadan kaldırılması bir asır alacak" diye konuştu.

 

Rapora göre kadınların erkeklerle eşit haklara sahip olması için en az 100 yıl, erkeklerle eşit ücrete sahip olması için ise 257 yıl geçmesi gerekiyor.

ULUSLARARASI ÇALIŞMA ÖRGÜTÜ(ILO) ve  AVRUPA ARAŞTIRMA KURUMU (EUROFOUND)

 

 ILO ve Avrupa Araştırma Kurumu (Eurofound) tarafından Mayıs 2019’da yayınlanan “Çalışma Koşullarına Küresel Bakış” adlı ortak rapor Program’ın İkinci Faz’ına tabi ana konular olan çalışma saatleri, cinsiyete dayalı ücret açıkları ve beceri geliştirme olanakları bakımından Türkiye de dahil olmak üzere dünya genelindeki iş kalitesine ilişkin çarpıcı bir karşılaştırmalı analiz sunmaktadır.

 

Rapora göre, AB’de çalışan işçilerin üçte biri yoğun çalışma (çok kısa bitirme tarihleri ve yüksek hızda çalışma) yaşarken; Türkiye’de ise çalışanların yarısı yoğun çalışma ile karşı karşıyadır. Çalışma süreleri, ülkeler arasında büyük farklılık göstermektedir; AB ülkelerinde çalışan işçilerin altıda biri haftada 48 saatten fazla çalışırken, Türkiye'de çalışanların neredeyse yarısı bunu yapmaktadır. Ülke farkı olmaksızın, en düşük eğitim düzeyine sahip kişilerin büyüme ve becerilerini geliştirme olanaklarına erişimi daha az. ILO'nun insana yakışır iş tanımının dört temel yapısına, diğer bir deyişle çalışma yaşamında standartlar ve temel haklar, sosyal diyalog, herkes için sosyal güvenlik ve üretken istihdama, uymaktan uzak olduğu sonucuna varılabilir.

 

Tüm bu araştırmalardan gelişmiş ülke olmada ; ekonomik ve siyasi gücün   tek başına yeterli olmadığını sosyal, kültürel, hukuki, insani, demokratik, politik değerlerle anlam kazandığını ve bir bütün olduğunu anlıyoruz.

 

 Küreselleşen ve sürekli değişen dünyada ülkelerin  her türlü yeniliğe ve duruma hazır olması gerektiğinden tüm ülkelerin ortak veya farklı  türlü sınavları vardır. Gelişmiş olmak da bu sınavların ortaklarından  biri belki de en zor ve en uzun  olanı...

 

Hatice Uygun

 

KAYNAKÇA

 

Dr. Jacob Assa, What is a Developed Country?,Developing Economics,2020

Yıldırım Aynur, Gökalp Faysal Mehmet,Gelişmiş Ülkelerde Kurumsal Yapı ve Uluslararası Rekabet Gücü İlişkisi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt:31, Sayı:1, Yıl:2016, ss. 1-34

Dünya Atlası,Gelişmiş ve Gelişmekte Olan Ülkelerin Özellikleri Nelerdir?, Erişim: 18.09.2021

Koyuncu Hüseyin,  Türkiye'nin Ar-Ge harcaması ne kadar? En çok hangi ülkeler Ar-Ge'ye yatırım yapıyor?, Euronews (3 Temmuz 2020)

Sarısoy İdris, Araştırma-Geliştirme Faaliyetlerinde Türkiye’nin Konumu ve Geleceği: Genel Bir Değerlendirme ve Öneriler, “Scientific Cooperation for Future International Conference-2016” konulu konferansta sunulan aynı başlıklı konunun genişletilmiş hali, (5 Nisan 2017)

 

‘Gelişmiş Ülke’, Wikipedia,31 Ağustos 2021

BBC News, Hukukun Üstünlüğü Endeksi, 1 Mart 2019

Euronews,2020 Cinsiyet Eşitliği Raporu: Türkiye 153 ülke arasında 130. sırada, 17 Aralık 2019

SKD(İş Dünyası ve Kalkınma Derneği), WEF’in Küresel Cinsiyet Eşitsizliği Raporu, 6 Eylül 2018 

Küçük Bahtiyar, Dünyanın 'en iyi ülkesi' Kanada; Türkiye kaçıncı sırada? Euronews, 14 Nisan 2019 

Akkurt Kemal, Sosyal Demokrasi Derneği, Dünya’da ve Türkiye’de Kadın Hakları, 9 Mart 2020