AFGANİSTAN’DA ABD’NİN YERİNİ ÇİN ALABİLİR Mİ?

Avrupa ve ABD’den gelen yardımların azaldığı son yıllarda  Çin’i ve Çin’den gelen yardımları denge unsuru olarak gören Afgan hükümeti Çin'in önceki hafta yapmış olduğu Afganistan'a asker gönderme teklifini reddetti.

Avrupa'ya ve ABD'ye olan bağımlılığını azaltmak isteyen Afganistan'da Çin’in   çok stratejik yatırımları bulunuyor. Çin'in Afganistan'a olan bu ilgisinin nedeni Afganistan'ın uzun yıllar savaş nedeniyle yeterince işlenmemiş doğal kaynaklara sahip olması.

Afganistan'ın sahip olduğu maden rezervleri, ekonomisi hızla büyümekte olan, büyüdükçe de kaynaklara olan ihtiyacı artan Çin'in yanı başında sınır probleminin olmadığı Afganistan gibi rezervleri pek işlenmemiş bir ülke olması.

Başta Doğu Türkistan meselesi olmak üzere, Myanmar, Moğolistan, Vietnam, Rusya, Güney Kore ve Tayvan gibi ülkelerle çeşitli kara sınırı, kıta sahanlığı ve egemenlik sorunları bulunan Çin için Afganistan ve Pakistan Kuşak-Yol projesinde önemli bir yere sahip.

Çin diğer komşularıyla gerginliği önlemek için dost ülkelerden oluşan bir blok (Pakistan, Afganistan ve Tacikistan) oluşturarak Batı Asya’daki sınırlarını pekiştirmeye çalışmakta. Bunun en somut adımı ise 2015 yılında Çin Tacikistan’da, Afgan sınırına ve Vahan geçişine yakın bölgede askeri bir üs kurmasıdır.  Çin, Pakistan’da, kendisini Orta Asya platosunun kalbinden ve Gwadar üzerinden Hint okyanusuna bağlayan, Asya’nın en büyük çok amaçlı limanlarından birini inşa etmekle meşgul. Ancak Çin Afganistan’da etkin bir varlığa sahip olmadan yada Afganistan’da sulh sağlanmadan bu limana giden uluslararası otoyolun istikrara kavuşturulması kolay görülmüyor.

Elbette Çin’in Afganistan'a olan bu ilgisi ABD'nin çekilme haberleri sonrasında başlamış değil. Çin  son 10 yılda ülkedeki yatırımlarını kademeli olarak arttırmış durumda. Rakamlara göz atacak olursak Afganistan ile Çin arasında 2002 yılında gerçekleştirilen toplam ticaret hacmi 20 milyon dolar iken bu rakamın sonraki 10 yıl içerisinde 470 milyon dolara yükseldiği görülüyor. Bugün ise Çin- Afganistan arasındaki ticaret hacmi 2 milyar dolar iken Abd- Afganistan ticaret hacmi 3.5 milyar dolar civarında. Bugün için Abd’nin dış ticaret bakımında önde olduğu görülse de Çin’in yakında Abd’yi geçmesi kuvvetle muhtemel.

Çin'in Afganistan'a olan ilgisinin ekonomik boyutunun yanında bir de güvenlik boyutu bulunuyor. Çin'in Afganistan ile ilgili jeopolitik kaygıları da sözkonusu. Abd'nin bölgeden çekilmesinin ardından bölgede oluşacak güç boşluğundan dolayı ülkenin kaosa sürüklenmesi ve Çin’in içerisindeki etnik kökenli ayrılıkçı hareketleri ve köktenci oluşumları besleyen bir niteliğe bürünmesinden korkuluyor.

Şimdilik elli dokuz ülkenin imza attığı Çin’in Kuşak yol projesi ile birçok ülkede etkinliğini artırmaya devam eden Çin’in Afganistan’a yönelik adımlarıyla Afganistan’ın hem Pakistan'la hem de Orta Asya ülkeleriyle ilişkilerinin ilerlemesinde etkili ve aracı olması bekleniyor.

Çin Taliban’la işbirliğini ise askeri alanda gerçekleştirmiş durumda. Taliban Afganistan’ın başta Logar vilayeti olmak üzere, kontrolündeki çeşitli bölgelerde Çin’in yatırımlarını ve teknik personelini koruyucu bir rol üstlenmiş durumda.

Çin'in ülkeye asker gönderme teklifini şu an için Afgan hükümeti reddetse de  Abd  ve NATO ülkelerinin Afganistan'dan tamamen çekilişinin ardından ülkede tekrar bir iç savaşın patlak verilebileceği hükümet sözcülerinin bile dilindeyken gelişen bu durumlar karşısında Afganistan hükümetinin Çin'e karşı ne kadar sağlam durabileceği ve şu an için merak konusu.

 

Kamil ÖNAL

Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi

Avrasya Araştırmaları Doktora Programı