ABD'NİN SON DÖNEMLERDE İRAN'A UYGULADIĞI YAPTIRIMLAR

GİRİŞ

Geçmişten bu yana sürekli Abd' nin yaptırımlarına yada ambargolarına maruz kalan İran Devleti , askeri anlamda bir güç haline getirilmek istenmemektedir. Peki ambargo yada yaptırım kavramlarının anlamları nedir ? Bir devletin aldığı iktisadi, siyasi veya askeri sebeplerden umumiyetle ülkeler arası mal alım-satım ve naklini yasaklayan tedbirlerdir. Ambargo kelimesinin kaynaği "durdurmak , önlemek , tahdit etmek " manasına gelen İspanyolca " embargo "kelimesidir. (Www.turkcebilgi.com)

İLK AMBARGO VE SONRASI

İran ilk kez 1979 ' da ABD tarafından uygulanan yaptırımlara maruz kalmıştır. Tahran'daki ABD Büyükelçiliği'ne yönelik saldırı gerekçesiyle İran'ın ABD'ye ihracat yapması yasaklanmış ve ABD sınırları içerisinde yaklaşık 12 milyon dolarlık varlıkları bloke edilmiştir. Sonrasında petrol ve doğal gaz sektörüne yönelik ilk yaptırımlar 1996 yılında uygulanmaya başlanmıştır(Özdemir,2018:9).

Farklı dönemlerde de yaptırımlara maruz kalan İran Devleti,ABD'nin nükleer anlaşmasından tek taraflı çekilmesinin ardından 7 Ağustos 2018 yılında iki aşamadan oluşan yeni yaptırımın ilk aşaması devreye giriyor. Peki bu aşamadaki yaptırımlar neleri kapsıyor ?

1-) İran hükümetinin ABD doları satın alması, altın ve değerli madenlerle ticaret yapması yasaklanıyor

2-) İran'ın çelik , kömür , alüminyum ticareti ile otomotiv sektörüne yaptırımlar getiriliyor

3-) İran'ın para birimi Tümen üzerinden ülke dışında gerçekleşecek işlemlere kısıtlamalar uygulanacak

4-) Tahran sivil havacılık yaptırımları getirildi. İran'ın yolcu uçak ve uçak parçaları ithalatı engellenecek.

5-) ABD'ye İran tarafından yapılan el yapımı halı ve gıda ürünlerinin ihracatı yasaklanacak.

6-) İran'ın dış borcuna bağış yapılması ve satın alınmasına yasaklar getirildi.

YAPTIRIMIN İKİNCİ AYAĞI

İran'ın gemicilik sektörü,petrol ihracatı,İran Merkez Bankası ve genel anlamda İran'ın enerji sektöründeki yaptırımlar yeniden konuldu. Petrol yaptırımlarından sonra İran'ın petrol ihracatı 2,3 milyon varil kayıplarıyla %82'lik bir düşüş yaşadı. İran para birimi ise dolar karşısında %73'lük bir değer kaybetti. Sadece petrol yaptırımlarından kaynaklı olarak İran Devleti yıllık 50 Milyon Dolardan mahrum bırakıldı (sözcü.com.tr)Bu yaptırımlardan sonra bazı global şirketler İran ile yapacakları yatırımlarını iptal etmek zorunda kaldılar. Bunlar Airbus,Renault,Peugeot,Total,Siemens,AYR,CMA CGM,Citroen,BNP,Paribus gibi. Bu yaptırımlar İran ekonomisine büyük zararlar verdi. 2018'de %3,9 küçüldüğü görüldü. IMF 2019 Nisan ayında açıkladığı Dünya Ekonomi Görünümü Raporu'na göre İran ekonomisinin %7'ye yakın olacağını tahmin etti. Peki bu yaptırımlardan sonra İran ekonomisi gerçekten kötü etkilendi mi ? Bunu anlamanın en basit yolu ülkedeki enflasyona bakmaktır. İran ekonomisi Mart-Haziran 2018 dönemlerinde yalnızca %1,7 oranında büyüdü. Ocak 2018'de enflasyon %9,7 iken Eylül 2018'de enflasyon oranı %31,5'e yükseldi.

KASIM SÜLEYMANİ OLAYI VE ABD'NİN YENİ YAPTIRIMLARI

Bilindiği üzere 6 Ocak 2020 tarihinde ABD Başkanı Donald Trump'ın emri ile İran'ın üst düzey komutanı Kasım Süleymani öldürülmüştü. Bunun üzerine İran , ABD'nin askeri üslerine saldırmıştı. Bu saldırılardan sonra bazı ülke liderleri açıklamalarda bulunmuşlardı. Bunlardan bazıları ;

İngiltere Başbakanı: İran'ın bu düşüncesiz ve tehlikeli saldırıları tekrar etmek yerine acilen gerginliğin azaltılması için uğraşması gerektiğini belirtti.

Fransa Dışişleri Bakanı: İran'ın , İrak'taki ABD üstlerine saldırmasını kınadı. Önceliğin tansiyonu düşürmeye ve şiddeti sonlandırmaya davet etti.

Afganistan Cumhurbaşkanı: İran ile Afganistan'ın ortak çıkarlarının korunmasını vurgulayarak "İran'ın güvenliği bizim güvenliğimizdir ve Afgan hükümetinin ve ulusunun çabaları barışın , istikrarın ve kardeşliğin teşvik edilmesine yol açacaktır".

Suriye Cumhurbaşkanı: Ruhaniye gönderdiği mesajda "Gaddar ve korkak Amerikan saldırısı sonucunda başta Kudüs Alay Komutanı Tüm General Kasım Süleymani olmak üzere direniş yıldızlarından bazılarının şehit düşmeleri acımıza acı kattı ve hüzünlendirdi" ifadelerini kullandı.

İran'ın ABD üstlerine saldırması sonucu olarak ABD Hazine Bakanı Mnuchin "İmalat,madencilikve tekstil alanlarında İran'a yaptırımlar uygulandığını ifade ederek ekonomik olarak zarar verdik" dedi.

Sonuç

Bu ambargolardan sonra İran'da işsizlik oranları yükselecek ve ekonomide daralmalar meydana gelecektir. Öte yandan hepimizin bildiği askeri bağlamda güçlü İran'ın Kasım Süleymani gibi en iyi komutanlarından birinin katledilmesinden sonra denklik anlamında bir tepki vermemesi ister istemez akıllarda soru işareti bırakıyor. Acaba İran Amerika'dan çekiniyor mu ? Yada İran'ın askeri gücü Amerika'yı vurmaya yetmiyor mu ? . Bana öyle geliyor ki İran Amerika ile bir savaş içine girmemek ve kayıpları arttırmamak için sineye çekip kabullendi.

                                                                                  AHMET APAK