BOLİVYA VE EVO MORALES'İN DEVRİLMESİ

Bolivya

Güney Amerika ülkesi Bolivya 1825 yılında Simon Bolivar önderliğinde İspanya’dan bağımsızlığını kazandı ve bugüne kadar 180’e yakın darbe,10’dan fazla anayasa,80 devlet başkanı gördü. Şili ile girdiği savaşın ardından Pasifik Okyanus’una olan kıyısını kaybederek bir kara devleti haline geldi. 1982’den bu yana sivillerin yönetimindeki Bolivya’yı 2005’de ki seçimleri kazanan sosyalist devlet başkanı Evo Morales 2019 kasım ayına kadar yönetti. Şu an da devleti geçici devlet başkanı Jeanine Anez yönetiyor.

 1,09 milyon kilometre kare yüzölçümüne sahip 11 milyon nüfuslu Bolivya etnik yapı olarak %68 Mestizo (beyaz-yerli melezi), %20 yerli, %5’i beyaz, %2 cholo, %1 siyahi ve %4’ü diğer etnik gruplara mensup kişilerden oluşuyor. Para birimi Boliviano olan ülkede konuşulan dil 2009 anayasasına göre İspanyolca ve 36 farklı yerel grubun kullandığı toplam 37 resmi dili barındırıyor. Halkın %92,8’i Hristiyan, %5,5’i ateist ve %1,7’si diğer din mensuplarından oluşuyor.

Başkenti Sucre olan ülkenin en önemli kentleri Santa Cruz ve La Paz’dır. Bolivya’yı öne çıkaran en önemli olaylardan biri sosyalist devrimlerin yöneticilerinden Che Guevera’nın öldürüldüğü ülke olmasıdır.

Gelişmekte olan bir ülke konumundaki Bolivya nüfusunun yüzde 53'ü yoksulluk sınırının altında yaşıyor. Ülkede temel geçim kaynakları tarım, hayvancılık, balıkçılık, madencilik ve tekstil. Ülke başta lityum, doğal gaz ve kalay madeni olmak üzere çeşitli madenler açısından oldukça zengin. Dünya lityum rezervinin yarısının Bolivya'da olduğu belirtiliyor. Gayrı safi yurt içi hasıla beklentisi 2017 yılı için 39 milyar dolar olan Bolivya, dünyanın 96. büyük ekonomisi. Kişi başına düşen milli gelir 3 bin 500 dolar ile dünya genelinde 119. sırada yer alıyor.

Bolivya 1825 yılında İspanya'dan bağımsızlığını ilan ettikten sonra birçok siyasi karışıklıkla karşı karşıya kaldı. Bugüne kadar 180 civarında darbe, 80 devlet başkanı gören ülke 1982 yılından bu yana sivil hükümet tarafından yönetiliyor. Ekonomik ve siyasi açıdan sıkıntılı yıllar geçiren Bolivya’da 2005 yılında Evo Morales yüzde 53,7 oy oranıyla devlet başkanı seçildi. Morales, 2009 ve 2014'te tekrar devlet başkanlığı görevine getirildi. Ülke, 2009'da kabul edilen anayasayla yönetiliyor.

Evo Morales

 26 Ekim 1959 yılında ülkenin batısındaki Oruro bölgesindeki fakir bir köyde doğan Morales, yoksul bir çiftçi olan ailesine bakmak için okulu erken yaşta terk etmek zorunda kaldı. Çobanlık, çiftçilik, çıraklık, fırın işçiliği gibi işlerin dışında bir orkestrada trompet bile çalan Bolivyalı liderin babası, ailesini geçindirmek için Arjantin’e bir süre çalışmaya gitmek zorunda kaldı. Evo Morales, siyasi kariyeri boyunca, gençlikte geçirdiği zorlu yılları hiç unutmadı ve iktidardayken gerçekleştirdiği sosyal projelerde bunu sürekli gündeme getirdi. 6 erkek kardeşinden 4‘ünü daha iki yaşına basmadan fakirlik ve sağlık sorunları yüzünden kaybeden Morales, daima herkesin eşit şartlarda sağlık hizmetlerinden faydalanmasını savundu.

Siyasete giriş ve yükseliş

Çocukluk ve gençlik yıllarında yaşadığı zorluklar, Morales’in siyasete atılmasındaki en önemli etkenlerin belki başında geliyor. 1978 yılında zorunlu askerliğin ardından koka bitkisi tarlalarında çalışan Morales, daha sonra aktif bir sendikacı olarak ilk siyaset derslerini aldı. Uyuşturucu ile mücadele adına ABD’nin kokain yapımında kullanılan kokanın, ülkesinde üretimine son verilmesi konusunda yaptığı baskılara karşı çıkmasıyla ülkede adını duyururken, birkaç kez tutuklandı. 1997 yılında ise ilk kez Meclis’e seçildi.

Morales’in Ülkeye Kazandırdıkları

EKONOMİK BÜYÜME

- 2006’dan itibaren uygulanan neoliberalizm karşıtı program ile Bolivya ekonomisi yıllık ortalama yüzde 5 büyüdü. Bu oran 1951-2005 yılları arasında ise yüzde 2,8 idi.

KAMULAŞTIRMA

- Hidrokarbon başta olmak üzere doğal kaynaklar kamulaştırıldı. Hidrokarbonun kamulaştırılması geçen 13 yılda ülke ekonomisine 37 milyar 484 milyon dolar katkı sağladı.

OKUMA YAZMA SEFERBERLİĞİ

- Küba ve Venezuela’nın katkılarıyla düzenlenen okuryazarlık seferberliğinin ardından 2008 yılında Bolivya UNESCO tarafından Okuma-Yazma Bilmezlikten Azade Topraklar ilan edildi.

ÇOKULUSLU BOLİVYA DEVLETİ KURULDU

- 22 Ocak 2009’da Bolivyalılar Çokuluslu Bolivya Devleti’nin kuracak olan Bolivya Siyasi Anayasası’nı onayladı.

GÜNEY AMERİKA'NIN EKONOMİK BÜYÜMESİNE KATKI

- Bolivya Güney Amerika’nın 2009, 2015, 2016, 2017 ve 2018’deki ekonomik büyümesine öncülük etti.

- 2019 yılında ülkenin GSYH’si 40 milyar 885 milyon dolara ulaştı.

- Bolivya Güney Amerika’da net uluslararası rezervleri en yüksek ülke haline geldi.

1,8 MİLYON KİŞİ AŞIRI YOKSULLUKTAN KURTULDU

- 2005-2018 yılları arasında 1,8 milyon kişinin aşırı yoksulluktan kurtuldu.

- Her yıl Bolivya nüfusunun yüzde 31,1’i devletten teşvik ya da prim alıyor.

- Ülke genelinde 146 bin 96 kamu yatırım projesi var.

- 2018 verilerine göre ülkedeki 16 bin 733 devlet okulunda 146 bin 856 öğretmen çalışıyor.

- 1061 yeni sağlık merkezi inşa edildi ve 2018 itibariyle 6,8 milyon kişi temel sağlık hizmetlerine kavuştu.

YENİLENEBİLİR ENERJİYE EN FAZLA YATIRIM YAPAN ÜLKE

- 2016 yılında Bolivya GSYH’sine oranla yenilenebilir enerjiye en çok yatırım yapan ülke unvanını aldı.

- Bolivya Unasur, ALBA-TCP ve CELAC gibi örgütler aracılığıyla Latin Amerika ve Karayipler’in bütünleşmesini destekledi. Baülantısızlar Hareketi ve G77+Çin gibi uluslararası forumlarda aktif rol aldı.

Olaylı Seçim Morales Devriliyor

Bolivya’ da 20 Ekim 2019 seçimlerine mevcut devlet başkanı ve başkan adayı Evo Morales rakibi Carlos Mesa’yı %10 oy farkıyla geçtiğini ve ikinci tura gerek olmadığını açıklaması ve Yüksek Seçim Kurulu’nun sandıkların %84’ü açıldıktan sonra 24 saatliğine veri akışını kesmesinin ardından geri kalan sandıkların açılmasıyla oyların %16’lık bölümünün Evo Morales lehinde olması sonuçlara hile karıştırıldığı iddialarını beraberinde getirdi. Bunun sonucunda birçok protestocu sokağa döküldü. Bu sokak olayları sonucunda 3 kişi hayatını kaybetti ve 300’den fazla kişi de yaralandı. Bu olaylar Morales’in destekçileri ve muhalif kanadın arasında geçti.

Morales Sonrası Ülkedeki Gelişmeler

Genelkurmay başkanının istifa çağrısı üzerine Evo Morales devlet başkanlığından ayrılmış ve bu istifayı verirken bunun bir darbe girişimi olduğunu dile getirmiştir. Morales’in ardından parlamentoda geçici devlet başkanlığını Jeanine Anez ilan etmiştir. Evo Morales istifasının ardından Meksika’dan siyasi iltica talep etmiş (bu talep olumlu sonuçlanana kadar can güvenliğinden emin olmadığından dolayı açıklanmayan bir evde taş zeminde yatmak zorunda kalmıştır.) ve Meksika’ya iltica etmiştir. Morales’i istifaya çağıran genelkurmay başkanı Williams Kaliman görevinden alındı. Bu olayın hemen arkasından 11 yıl sonra ABD’ye ilk büyükelçi ataması gerçekleşmiş ve İsrail ile diplomatik ilişkinin yeniden kurulmasına hükümet tarafından izin verilmiştir.

 Morales iltica ederken ülkeye çok daha güçlü bir şekilde döneceğini söylemiştir. Geçici hükümetin yeni İçişleri bakanı Evo Morales’i ömrünün sonuna kadar hapse atma sözü vermiş ve devlet başkanı Anez vermiş olduğu bir ropörtajda Morales’in ülkeye dönmesi halinde hakim karşına çıkacağını söylemişlerdir.

Jeanine Anez onayladığı yeni yasa ile (2 dönem devlet başkanlığı yapan bir daha seçilemez) Morales’in başkan seçilmesi engellenmiştir. Morales aynı zamanda terörizm ile suçlanmaktadır ve Morales istifa nedenini ‘’ sağcılar beni istifa etmeye zorladı. Polis ve ordu da güvenliği sağlayamadı. En kötüsüde kardeşlerimizin evlerini yakıyorlardı.’’dedi. Morales diktatörlüğün Bolivya’ya geri döndüğünü söyledi.

Halk Morales’ten Vaz mı Geçiyor?

Morales’in istifaya etmesinin ardından Meksika’ya gitmesine rağmen Bolivya’da Morales destekçileri hala sokaklarda Morales lehine tezahurat da bulunup geçici hükümet aleyhine sloganlar atması ve devlet başkanı Jeanine Anez’in başkent Sucre’den ayrılamamasına neden olmaları akaryakıt ve gazyollarını halkın ele geçirmesi halkın hala Morales’le devam etmek istediğini, en azından seçimlere girmesi taraftarı olduklarını gösteriyor.

                                                                                                       YUSUF TÜRKKANTOS

KAYNAKÇA

https://www.aa.com.tr/tr

https://www.telegraph.co.uk

https://www.bbc.com/news

https://www.theguardian.com/us

https://www.trtworld.com

https://www.timeturk.com

https://edition.cnn.com/specials/about-live-tv

http://www.aljazeera.com.tr/haber

https://haber.sol.org.tr/anasayfa

https://www.dailymail.co.uk/home/index.html

https://tr.euronews.com

https://elpais.com 

https://www.abc.es