KOSOVA’DA NELER OLUYOR ?

Kosova’nın Sırbistan’la Bitmeyen Çatışması:

Kosova ve Sırbistan Avrupa Birliği'ne dahil olmak isteyen iki ülke. Bu sürecin başlayabilmesi için Kosova'nın birçok ülke tarafından daha tanınması ve Sırbistan’la aralarındaki sorunları çözmesi gerekiyor. 

Tarafların önündeki en temel sorunlardan biri sınır ve bölge ihtilafları. Bu tip ihtilaflar yaşayan ülkeler AB'ye üye olamıyor. Hırvatistan bu sebeple Slovenya ile olan sınır sorununu çözmeden üyeliğe alınmadı. Benzer süreç şimdi bunun için isim değişikliğine giden Makedonya için işliyor. Kısaca AB üyeliği motivasyonu bu tip anlaşmazlıkların çözülmesi için önemli bir itici güç oluşturuyor.

Kosova'nın olduğu kabul edilen toprakların Sırbistan ile değiş tokuş edilmesi konusu da oldukça hassas bir mesele olarak tartışılmaya ve görüşülmeye devam etmekte. Bu adım bir savaşa veya büyük bir uzlaşıya sebep olabilecek tarihi bir mesele.

Sırbistan'ın 100'den fazla ülke tarafından bağımsız devlet olarak tanınan Kosova'yı hala kendi toprağı olarak kabul etmesi ve bundan geri adım atmaması, Kosova meselesinin Sırp-Arnavut ilişkilerinde "çıkmaz sokak" olarak devam etmesine sebep oluyor. 

İki ülke arasındaki krizin kaynağı, 1998-1999 yılları arasında yaşanan savaşa dayanıyor. Söz konusu dönemde Sırp birlikleri bağımsızlık isteyen Kosova Kurtuluş Ordusuna yönelik harekat başlattı. 1999'da NATO'nun eski Yugoslavya'yı bombalamasıyla son bulan savaşta, 10 binden fazla Arnavut hayatını kaybetti, 800 bine yakın insan evini terk etti.

Savaşın ardından Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyinin kararıyla Kosova, Birleşmiş Milletler Kosova Geçici Yönetim Misyonunun (UNMIK) idaresine geçti. Kosova'da BM himayesinde sivil ve güvenlikli bir alan oluşturuldu. 2005 sonunda BM'nin idaresinde Kosova'nın nihai durumunun belirlenme süreci başladı. Sırp tarafıyla yapılan görüşmelerden sonuç alınamayınca Kosova'nın bağımsız olması gerektiğini ifade ettiği raporunu 2007'de Güvenlik Konseyi'ne iletti. Sırbistan, bunu reddederek "denetimli özerklik" önerisinde bulundu. Kosova Meclisi 17 Şubat 2008'de tek taraflı bağımsızlığını ilan etti. Sırbistan, Kosova'nın bağımsızlığını tanımadığını açıkladı. Kosova ile Sırbistan arasındaki ilişkilerin normalleştirilmesi amacıyla 2011'de Avrupa Birliği ara buluculuğunda diyalog süreci başlatıldı. İlişkilerin normalleşmesi yönünde 2013'te tarihi bir anlaşma imzalandı. Anlaşmanın ardından Kosova tarihinde ilk kez, ülkenin kuzeyindeki Sırpların çoğunlukla yaşadığı belediyeler de dahil yerel seçim yapıldı.

Kosova meselesi, son günlerde yeniden alevlendi. Bir kısım, iki ülke arasında toprak değişimi yapılacağı ve Sırbistan'ın nihayetinde Kosova'yı bağımsız bir devlet olarak tanıyacağını savunsa da Sırp yönetimi en azından söylemde bunu reddetti.

18 Temmuz 2018’de Brüksel'de yapılan diyalog süreci toplantısı, iki ülkenin nasıl bir çıkmaz sokakta olduğunu bir kez daha gösterdi. AB'nin açıkladığı programda Sırbistan Cumhurbaşkanı Aleksandar Vucic ile Kosova Cumhurbaşkanı Haşim Thaçi'nin önce ayrı ayrı AB Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikaları Yüksek Temsilcisi Federica Mogherini ile görüşmesi, ardından üçlü bir görüşme yapılması öngörülüyordu ancak Sırp lider, uzlaşmaya çok uzak oldukları için üçlü toplantıya, daha doğrusu Thaçi ile görüşmeye gerek olmadığını söyledi.

Brüksel dönüşü Sırp lider Vucic 8-9 Eylül'de Kosova'yı ziyaret etti. Sırp lider, ziyaretinin ikinci gününde Kuzey Mitrovica'da Sırplara hitap etti. Vucic'in burada yapacağı konuşma, günler öncesinden medyada "tarihi" olarak nitelendirilse de tekrardan öteye geçmedi. Herkes Kosova meselesinin nihai çözümüne ilişkin bir konuşma beklerken, Vucic "Kosova'yı tanıyacakları söylemlerinin yalandan ibaret" olduğunu söylemekle yetindi. Kosova sorununun çözümü noktasında henüz bir taslak dahi olmadığını açıkladı. Silahın değil istihdamın gücüne inandıklarını ifade eden Vucic, Kosova'da yaşayan Sırplara topraklarını terk etmemeleri ve daha fazla çocuk sahibi olmaları çağrısında bulundu. Kosova'daki Sırp halkı için en doğru çözümü bulacaklarını belirtti. Sırp lider, "Sırpların yaşadığı her yerde dilini ve kültürünü korumaları gerektiğini" vurguladı. Kosova'ya geliş amacının buradaki Sırp belediyelerine maddi yardım sağlamak olduğunu dile getirdi.

Çözüm önerisi ne?

Henüz resmileşmemiş çözüm önerisi: Sırbistan'ın güneyinde Arnavutların çoğunlukta yaşadığı Presevo Vadisi, Kosova'ya verilecek ve karşılığında Sırbistan da Mitroviçe şehrinin içinden geçen İbar nehrinin kuzeyinde Sırp çoğunluğun yaşadığı bölgeyi yeniden tam kontrol elde edecek.

Bölgedeki kördüğüm çözülebilecek mi?

Çözüm olursa Kosova Birleşmiş Milletler'de tam tanınma sağlayabilir ve ardından da AB üyeliğine başvurabilir. Ancak herkes bu çözümü beğenmiyor. Öneriye ciddi eleştiriler yöneltenler mevcut.100 binden fazla insanın hayatını kaybettiği ve yerinden edildiği etnik savaşın izleri pek çok kişi için hala taze ve yeniden yer değiştirmek mecburiyetinde kalmak istemeyenlerin sayısı hayli fazla. Öte yandan öneriye farklı açıdan karşı çıkanlar da bulunuyor. Yeniden sınırların değiştirilmesi ve halkların farklı yönetimler altına girmesinin etnik sürtüşmeleri derinleştirebileceği endişesi taşıyanlar var. Aynı kültür ve etnik yapıdaki insanların birlikte yaşayıp diğerlerinin azınlık kalmasındansa ülkelerin çok kültürlü ve farklı etnik yapılı olarak yaşamayı öğrenmesinin daha uzun vadeli ama sağlıklı bir yaklaşım olduğunu düşünenler de var. 

Kosova’dan Sırbistan’a Ekonomik Yaptırım:

Sırbistan’ın Kosova’ya düşmanca politikalar yürütmesi sebebi ile Kosova Bakanlar Kurulu gerçekleştirdiği toplantıda Sırbistan’a uyguladığı yüzde 10’luk gümrük vergisini yüzde 100’e çıkarma kararı aldı. Sanayi ve Ticaret Bakanı Endrit Shala’nın Sırbistan ve Bosna Hersek’ten ithal edilen malların vergi oranının yüzde 100’e çıkarılma önerisi kabine üyeleri tarafından kabul edildi. 

Bakan Shala, Kosova ve Metohiya yazan tüm ürünlerin piyasadan toplatılmasını istedi. Shala’nın önerilerini destekleyen Başbakan Ramush Haradinaj ise Kosova ve Sırbistan arasındaki, CEFTA Anlaşması’nın işlevselliğini kaybettiğini söyledi. Haradinaj vergi kararının hemen yürürlüğe gireceğini de belirtti. 

Kosova’nın bu kararının sebepleri arasında ise ülkenin Interpol’e üyelik başvurusunun reddedilmesinde Sırbistan’ı suçlu bulmasının da etkili olduğu kaydedildi. Sırbistan ise gümrük vergisi oranının düşürülmemesi halinde iki ülke arasında diyaloğa devam edilmeyeceğini açıkladı.

Kosova’dan ‘‘ordu’’ Hamlesi:

Kosova Güvenlik Gücünün (FSK) orduya dönüştürülmesini öngören yasa tasarılarının mecliste kabul edilmesinin ardından başkent Priştine’de 14 Aralık 2018’de devlet töreni düzenlendi.

Cumhurbaşkanı Haşim Thaçi yaptığı konuşmada, Ordunun temelini Kosova Kurtuluş Ordusunun (UÇK) yaptığı savaşın oluşturduğunu bugün, yıllar önce başlatılan bir sürecin tamamlandığını söyledi.

FSK’nin dönüşümü NATO ve dünyadaki ortaklarıyla iş birliği ve koordinasyon içerisinde gerçekleşecek. FSK, din ve etnik köken ayrımı yapmaksızın tüm Kosova vatandaşlarına hizmet edecek.

FSK’da yaklaşık 2 bin 500 askere görev yapıyor. Ordu, tam operasyonel kapasiteye ulaştıktan sonra 5 bini aktif, 3 bini yedek olmak üzere 8 bin personelden oluşacak.

Sonuç:

Kosova yeni kurulan bir devlet, askeri ve devlet kurumları, kuruluşları yeni oluşmakta. Devletin sistemi ve yapısı yeni oluşmaktadır. Sırbistan ise daha eski bir devlet olduğu için askeri gücü ve diğer tüm kriterler açısından Kosova’dan oldukça üstündür. Siyasi açıdan da Sırbistan geçmişte Balkanlar politikasında çok sert yaptırımları olan, sert askeri müdaheleleriyle tanınan ve bilinen bir devlettir. Yani bu iki devletin arasındaki buz dağlarını eritip eritemeyeceği büyük bir muallaktadır. Sular hiç durulmamakta, her iki devletin halkı da her an olabilecek her şeye karşı tetikte ve hazırdır. Umuyorum ki en kısa zamanda Balkanlar’ın kalbindeki bu iki devlet kısa sürede kalıcı bir anlaşmaya varır ve halklar da refaha ulaşır.

ECENAZ DEĞİRMENCİ

Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi

Bölgesel Analiz Topluluğu

……………………………………..

Kaynakça: 

https://www.aa.com.tr/tr/analiz-haber/sirp-arnavut-iliskilerinde-cikmaz-sokak-kosova-meselesi/1251796

https://tr.euronews.com/2018/09/07/kosova-ve-sirbistan-toprak-degisimi-icin-masada

http://www.gunes.com/dunya/kosova-ordusu-kuruldu-937849

http://www.milliyet.com.tr/savasa-ramak-kaldi-kosova-ile-ekonomi-2782068/