OYUN KURAMI BAĞLAMINDA TÜRK AKIMI PROJESİ

Giriş: 

2013'de Ukrayna'da başlayan iç savaş ve akabinde Rusya'nın 2014'de Kırım'ı ilhak etmesiyle ABD ve AB tarafından bir dizi yaptırımla karşılaşan Rusya enerji kaynakları transferini Ukrayna yerine farklı ülkeler ile gerçekleştirmeye karar vermiş, Ukrayna ve AB üyesi Bulgaristan yerine Türkiye'yi alternatif ülke olarak seçmiştir. 1 Aralık 2014'de Türkiye'ye ziyarette bulunan Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Güney Akım Projesi yerine ikame edilecek olan projeyi önerdi ve halka tanıttı. Türk Akımı projesi, Rusya'dan başlayıp Karadeniz üzerinden Türkiye'ye gaz taşınması ve geriye kalan doğal gazın Türkiye'den yola çıkarak Bulgaristan ya da Yunanistan üzerinden Avrupa'ya taşınması için inşa edilen ve Ukrayna'yı bu rota ile baypas eden projenin adıdır. (2. hattın güzergahı henüz kesinleşmedi)

Bir ağaç benzetmesinden yola çıkarak Türk Akımı projesinin kaynak, transit ve hedef ülkelerini inceleyebiliriz. Türk Akımı'nın kaynağı ve ana gaz tedarikçisi olan Rusya kök ülkedir. Rusya'dan başlayıp ve Karadeniz üzerinden yılda 15.75 milyar metreküp doğal gaz pompalanacak olan transit ülke Türkiye ve Türkiye'den gazı alıp Avrupa ülkelerine taşıyacak olan Bulgaristan (ya da Yunanistan) ise gövde ülkelerdir. 

Enerji arzında çeşitlilik yaratacak olan Güney ve Güneydoğu Avrupa ülkeleri ise dal ülkelerdir. Türkiye için 2014 yılında temelleri atılan Türk Akımı projesi bir fırsat olmuştur.  Bu çalışmanın hipotezi, Türk Akımı projesi Rusya (kök ülke) ekonomisine olduğu kadar başta Türkiye (gövde ülke) ve diğer transit ülkeler dahil Güney ve Güneydoğu Avrupa ülkelerine (dal ülke) birçok alanda yarar sağlayacaktır. Bu hipotezin desteklemesi amacıyla Türk Akımı projesi üzerinde yapılan işbirliği girişimleri oyun kuramı bağlamında analiz edilecektir. Bu doğrultuda tarafların işbirliği yapma veya vazgeçmeye yönelik karar almaları neticesinde ortaya çıkacak senaryolar ve sonuçlar değerlendirilecektir.

1) Oyun Kuramı ve Türk Akımı Projesi

Oyun teorisi, sonucu iki ya da daha fazla karar vericinin tercihine bağlı olan durumlarda tarafların karşılaşabileceği durumları incelemeye dayalıdır. Bu teoride oyuncuların kendi çıkarlarını maksimize edecek en iyi seçeneği tercih edeceği varsayılır.

Tabloda verilen bilgiler doğrultusunda işbirliği bir oyun olarak değerlendirilecek ve bu oyunun dört muhtemel sonucu olacaktır. Kâr elde etme, kâr elde edememe, gövde ve dal ülkeler için hayal kırıklığı ve kök ülke için hayal kırıklığı. 

4- Enerji ve birçok alanda kâr elde etme:

Hem gövde ülkeler hem de kök ülkeler Türk Akımı projesi üzerinde anlaşmaya varır ve daha sonra projenin yürütülmesine askıya alınmasına veya iptal edilmesine neden olabilecek durumları bertaraf etme konusunda bir hareket ederlerse projeye taraf tüm ülkeler bu senaryoda en fazla yarara sahip olacaklardır. İlk olarak gövde ülke olan Türkiye, Doğu-Batı enerji hattı haline gelecek ve Güney ve Güneydoğu Avrupa ülkeleri için güvenli bir enerji hattı rolü oynayacaktır. 

Eğer seçilirse, Yunanistan bu proje ile ekonomik olarak gelişecek ve enerji dünyasında daha iyi bir konuma yükselecektir. Türk Akımı Yunanistan'a aşırı yüksek miktardaki borçlarını ödeme imkanı sunuyor. Daha somut şekilde Türk Akımı'nın Yunanistan ekonomisine potansiyel katkıları yatırımda, finans kaynaklarında ve yeni iş alanları açmada artış olarak yansıyacaktır. Rusya ise Avrupa ülkelerine enerji aktaran boru hatlarının bulunduğu Ukrayna'ya Avrupa ülkeleri tarafından gösterilen rağbeti ve bağımlılığı azaltacak, Avrupa ülkeleriyle yakınlaşıp ortak geçmiş, tarih, din ve kültür mirasına sahip ve bir türlü Batı ile yakınlaşmasını hazmedemediği Ukrayna'yı uzaklaştıracaktır. 

3- Kök Ülke İçin Hayal Kırıklığı:

 Türk Akımı projesi, Rusya'nın isteğine rağmen gövde ve dal ülkeler tarafından askıya alınır veya iptal edilirse bu durum Rus ekonomisini ve enerji hegemonluğunu olumsuz etkileyecektir. Doğal kaynak milliyetçiliği bağlamında aktif rol oynayan Rusya, Türk Akımı projesinin askıya alınması veya işlevsiz olması halinde kendisine doğal kaynakları ile bağladığı ülkeleri ve özellikle Avrupa ülkelerini kendisine bağımlı hale getiremeyecek ve o ülkeleri kendi kıskacında sıkıştıramayacaktır. Projesi başarısız olan Rusya'nın prestiji zedelenecek ve bu zedeleniş Avrupa ülkelerine alternatif enerji projeleri üretme şansını verecektir.

2- Kâr Elde Edememe: 

Gövde ve kök ülkeleri arasındaki enerji ilişkilerini güçlendirdiği kadar siyasi ilişkilere de ivme kazandıracak olan Türk Akımı projesinin, her iki tarafın işbirliği yapmasına engel olabilecek olay, durum veya krizlerle karşılaşması sonucunda askıya alınması veya iptal edilmesi kök, gövde ve dal ülkelerin ekonomilerini, enerji politikalarını, Rusya ve gövde-dal ülkeler arasındaki ilişkileri olumsuz etkileyecektir. Türkiye kendisine prestij kazandıracak Doğu-Batı enerji hattı rolünü kaybedecektir. Türk Akımı ile ihtiyacı olduğu gazı tedarik edemeyeceği için bu durum Türkiye'yi İran gibi diğer doğal gaz ihracatçısı ülkelere yönlendirebilir ve onlara daha bağımlı hale getirebilir. Diğer gövde ve dal ülkeler güvenli enerji güzergahları oluşturma şansını kaybedecek, daha da ötesi enerji arz güvenliğini sağlama alma alternatifini sağlayan ülkeyle işbirliği fırsatını değerlendirememenin faturasıyla karşı karşıya kalacaklardır. 

1- Gövde ve Dal Ülkeler İçin Hayal Kırıklığı: 

Rus çıkarlarının zarar görmesi veya herhangi bir kriz durumu neticesinde Rusya'nın Türk Akımı projesini iptal etmesi veya askıya alma kararı doğrultusunda Rusya enerji konusunda işbirliği yapmayacak ve bu durum gövde ve dal ülkelerini olumsuz etkileyecektir. Türkiye'nin sahip olduğu enerji hattı rolü başka proje kapsamında farklı bir ülkenin olacaktır ve amaçladığı enerji merkezi olma hayali sekteye uğrayacaktır. Türk Akımı ile Rusya'daki dev doğal gaz rezervleri Türkiye'nin dağıtım şebekesine bağlanacak ve Türkiye'den Güney ve Güneydoğu Avrupa ülkelerine dağıtım sağlanacaktı. Bu aşamada Türkiye anahtar ülke olacak ve bu rol AB-Türkiye ilişkilerini olumlu etkileyecektir. Ancak bu senaryonun gerçekleşmesi durumunda ilişkilere değişiklik katacak bir durum söz konusu olmayacaktır.

Sonuç olarak, oyuncuların kendileri için en rasyonel kararı seçmesi esas olan oyun kuramında Rusya, Türkiye ve diğer gövde ülkeleri için en rasyonel karar işbirliği yapmaktır ve bu işbirliği yukarıda da incelendiği gibi sayısız faydalar sağlayacaktır. Bu projenin Türk-Rus ilişkilerini geliştirdiği kadar her iki ülkeye ekonomik getirileri vardır. Bu söz konusu işbirliğini ve meyvesi olan Türk Akımı'nı zedeleyecek gelişmelerin yaşanmaması için bu projeye dahil tüm ülkeler karşılıklı bağımlılık çerçevesinde hareket ederek diplomasiyi ve diplomatik araçları ilke olarak kabul etmelidir. 

MELİSA ARSLAN

Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi

Bölgesel Analiz Topluluğu

Muğla/Türkiye

Ankasam İnfografik: Türk Akım Projesi, ANKASAM ANKÂRA, 19.11.2018, https://ankasam.org/turkakim-projesi/  Erişim Tarihi: 27.11.2018.      

       
Birdişli, F. (2017). Teori ve Pratikte Uluslararası Güvenlik, Ankâra: Seçkin Yayınevi.

İstanbul'daki Türk Akımı töreninde konuşan Putin: Projeye adını Erdoğan verdi, SPUTNİK TÜRKİYE, 19.11.2018, http://https://tr.sputniknews.com/turkiye/201811191036214620-putin-erdogan-turk-akimi-toren-istanbul/ Erişim Tarihi:25.11.2018.

Kâragöl, E.T., Ateş, A.A., Kızılkaya, M., Kaya, S., (2016) Türkiye'nin Enerjide Merkez Ülke Olma Arayışı, SETA, Ankâra, s.s: 24

Türk Akımı Projesi Nedir? NTV, 11.10.2016, https://www.ntv.com.tr/ekonomi/turk-akimi-projesi-nedir,6SPX69lWSkaL6pBjj9F3EA Erişim Tarihi: 18.11.2018.